Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε τις ιστορικές αναφορές για τον Ιησού, με βάση μη ευαγγελικές πηγές.
Μεγάλη μερίδα σύγχρονων ιστορικών, συμφωνούν ότι ο Ιησούς υπήρξε, αλλά διαφωνούν ως προς την ιστορικότητα συγκεκριμένων επεισοδίων που περιγράφονται σε Βιβλικές αναφορές. Εξίσου ισχυρός όμως είναι και ο αντίλογος. Πέρα από τη Καινή Διαθήκη και διάφορα απόκρυφα ευαγγέλια που γράφτηκαν κατά τους πρώτους αιώνες μετά τη γέννηση του Ιησού, υπάρχουν αναφορές στο πρόσωπό του από μερικές ακόμη πηγές, αν και όλες αποτελούν μαρτυρίες από «δεύτερο» χέρι.
Φλάβιος Ιώσιπος
Η πρώτη πηγή είναι το έργο «Αρχαιολογία των Ιουδαίων» (περίπου 93 μΧ) του Εβραίου ιστορικού Φλάβιου Ιώσιπου. Μεταξύ άλλων, αναφέρει:
«Έτσι, εκείνη περίπου την εποχή υπήρχε ο Ιησούς, ένας σοφός άντρας, -αν είναι θεμιτό να τον αποκαλείς άνθρωπο, διότι επιτελούσε θαυμαστά έργα- ένας δάσκαλος των ανθρώπων που λαβαίνουν την αλήθεια με ευχαρίστηση. Έλκυσε κοντά του και πολλούς από τους Ιουδαίους και πολλούς από τους Εθνικούς. Αυτός ήταν ο Χριστός• και όταν ο Πιλάτος, μετά από πρόταση που του έκαναν οι εξέχοντες άντρες μεταξύ μας, τον καταδίκασε στο σταυρό, εκείνοι που τον αγαπούσαν δεν τον εγκατέλειψαν αρχικά, διότι εμφανίστηκε σε εκείνους και πάλι την τρίτη μέρα, όπως τα είχαν προείπει οι θεϊκοί προφήτες και δέκα χιλιάδες άλλα θαυμάσια πράγματα σχετικά με αυτόν• και η φυλή των Χριστιανών, όπως ονομάστηκε από αυτόν, δεν έχει εκλείψει μέχρι σήμερα«.
Το συγκεκριμένο σύγγραμα ωστόσο, αν και παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την Ιουδαία του 1ου μΧ αιώνα, έχει δεχθεί κριτική για την αξιοπιστία του, όσον αφορά τις αναφορές στον Ιησού, που πιθανολογείται πως είναι μεταγενέστερες προσθήκες, ή αποτέλεσμα πλαστογραφίας. Ο ιστορικός Κεν Όλσον υποστηρίζει ότι η παραπάνω παράγραφος συμφωνεί με τον τρόπο γραφής του Ευσέβιου της Καισαρείας, που έζησε τον 3ο και 4ο αιώνα.
Τάκιτος
Η περίπτωση των «Χρονικών» του Ρωμαίου ιστορικού Τάκιτου που γράφτηκαν το 116 μΧ, θεωρούνται πιο αξιόπιστα διότι αναφέρουν μεν την ύπαρξη του Χριστού, αλλά το κάνουν με αρνητικό τρόπο, γεγονός που φανερώνει πως δεν αποτελούν προϊόν πλαστογραφίας μετέπειτα (χριστιανών) παραχαρακτών. Το πρόβλημα ωστόσο είναι πως ο Τάκιτος δεν αναφέρει τη πηγή των αναφορών του στον Ιησού.
«Ο Νέρων υπέδειξε άλλους ως ενόχους και υπέβαλε σε ιδιαίτερες τιμωρίες εκείνους τους οποίους ο λαός μισώντας τους για τις ανομίες τους ονόμαζε χριστιανούς. Εκείνος από τον οποίον προήλθε το όνομα είναι ο Χριστός, ο οποίος θανατώθηκε επί της βασιλείας του Τιβέριου, όταν Έπαρχος ήταν ο Πόντιος Πιλάτος. Η προς καιρόν κατασταλείσα ολέθρια δεισιδαιμονία εμφανίστηκε πάλι όχι μόνο στην Ιουδαία, την εστί αυτού του κακού, αλλά και στην Πόλη (Ρώμη), όπου από παντού μαζεύονται και ακούγονται όλα τα κακά και τα αισχρά«.
Πλίνιος ο Νεότερος
Διασώθηκαν 19 βιβλία Επιστολών του, που περιέχουν πληροφορίες σχετικά με τα γεγονότα του τότε ρωμαϊκού κόσμου. Το 111-112 μ.Χ. ο Πλίνιος έγραψε στον Αυτοκράτορα Τραϊανό, πώς να αντιμετωπίσει μία ομάδα Χριστιανών που αρνούνταν να προσκυνήσουν τον αυτοκράτορα, αλλά προσκυνούσαν κάποιον «Christus».
«… συνήθιζαν να συνέρχονται καθορισμένη μέρα πριν την ανατολής του ήλιου και να αναπέμπουν ύμνο στο Χριστό όπως σε θεό και εδένοντο με αμοιβαίο όρκο, όχι για κάποιο έγκλημα, αλλά ότι δεν θα διέπρατταν απάτη, ληστεία ή μοιχεία, δεν θα παρέβαιναν την πίστη τους, ούτε θα αρνούνταν την ιερή τους παρακαταθήκη, ακόμη κι αν τους δίκαζαν…»
Στη προκειμένη περίπτωση, δεν έχουμε άμεση αναφορά στον Ιησού, αλλά έμμεση (στους χριστιανούς).
Γάιος Σουητώνιος Τρανκίλλιος
Tο κυριότερο ιστορικό έργο του Σουητώνιου (120 μ.Χ), και πλήρες σωζόμενο, αναφέρεται στη ζωή των δώδεκα πρώτων αυτοκρατόρων της Ρώμης, από τον Ιούλιο Καίσαρα έως τον Δομιτιανό, και επιγράφεται: «Βίοι των 12 Καισάρων» (Vitae XII Caesarum). Και σε αυτή τη περίπτωση, η αναφορά στο Χριστό είναι έμμεση.
«Τους Ιουδαίους που δημιουργούσαν θόρυβο στη Ρώμη υποκινούμενοι από τον «Χριστό» (Chresto) τους εξόρισε»
Το γεγονός πως χρησιμοποιεί το όνομα «Chresto», αντί για το «Christo», κάνει ορισμένους ιστορικούς να αμφισβητούν πως αναφέρεται στον Ιησού.
Άλλες αναφορές
Άμεσες και έμμεσες αναφορές στο Χριστό έχουμε επίσης από το Λουκιανό, το Κέλσο τον Αλεξανδρεύς, το Μαρά Βαρ Σεραπίων, το Κέλσο και το Θάλλο. Όλοι οι ανωτέρω ωστόσο είναι μεταγενέστεροι της εποχής του Ιησού και η ακρίβεια των γραφόμενών τους, δεν έχει εξακριβωθεί.
Το (βαβυλωνιακό) Ταλμούδ
Στο Ταλμούδ, υπάρχουν πιθανές σποραδικές αναφορές στον Ιησού, ωστόσο οι ιστορικοί διαφωνούν αν όντως μιλούν για αυτόν. Η συγκυρία της συγγραφής των συγκεκριμένων αποσπασμάτων με τη καταστροφή από τη πολιορκία της Ιερουσαλήμ (70 μΧ), και τον αγώνα για την επιβίωση του Ιουδαϊσμού, δίνουν μια αρνητική χροιά στις αναφορές για τους πρώτους χριστιανούς. Οι ιστορικοί εξακολουθούν να διαφωνούν εάν η αναφορές αφορούν τον ίδιο τον Ιησού ή άλλα πρόσωπα καθώς και εάν οι περιγραφές είναι ακριβείς, δεδομένης της αναταραχής που επικρατούσε στην Ιουδαία εκείνη τη περίοδο.
Οι πάπυροι της Νεκρής Θάλασσας
Στην ουσία δε μιλούν για τον Ιησού, αλλά οι περιγραφές και ο τρόπος γραφής τους μοιάζει με αυτές των ευαγγελίων, γεγονός που υποδηλώνει πως γράφτηκαν το 1ο μΧ αιώνα, πολύ κοντά χρονικά με την εποχή που έζησε. Αυτό το γεγονός, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, πιστοποιεί τη χρονική συγκυρία και ιστορική αξιοπιστία των ευαγγελίων.
Ο Πόντιος Πιλάτος
Ως μια ακόμη έμμεση απόδειξη της ιστορικότητας του Ιησού, αποτελεί για ορισμένους η απόδειξη της ύπαρξης του Ποντίου Πιλάτου, ως ιστορικό πρόσωπο. Υπήρξε Ρωμαίος έπαρχος της Ιουδαίας τη περίοδο της Σταύρωσης. Μια πέτρινη στήλη που αναγράφει το όνομά του και βρέθηκε το 1961:
[DIS AUGUSTI]S TIBERIÉUM
[…PO]NTIUS PILATUS
[…PRAEF]ECTUS IUDA[EA]E
[…FECIT D]E[DICAVIT]
Σε κάθε περίπτωση, οι αναφορές του Ιώσιπου και του Τάκιτου, θεωρούνται οι σοβαρότερες και σημαντικότερες στο πρόσωπο του Ιησού, αν και έχουν δεχθεί κριτική για την αξιοπιστία τους από διάφορους ιστορικούς.
Το ζήτημα της ιστορικότητας του Ιησού θα συνεχίσει να απασχολεί τους ιστορικούς, δεδομένης της έλλειψης σύγχρονων (του Ιησού) πηγών και αρχαιολογικών ευρημάτων. Παρά τις διάφορες αμφισβητήσεις για την ιστορικότητα του Ιησού, από θεολογικής απόψεως, οι διδαχές του Χριστού είναι υπεράνω ιστορικότητας.
Ελληνική βιβλιογραφία
Κωνσταντίνου Σιαμάκη, Εξωχριστιανικές μαρτυρίες για το Χριστό και τους Χριστιανούς, Θεσσαλονίκη 1995
Μηνά Παπαγεωργίου, Το πρόβλημα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύμα των Μυθικιστών, Θεσσαλονίκη 2013
Κάντε Like στη σελίδα μας στο Facebook ''Θεσσαλονίκη-Ιστορικό Αρχείο''
για να ενημερώνεστε για ιστορικά θέματα της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας
