Τα κενά στην ιστορία της αρχιτεκτονικής μιας πόλης δημιουργούν κενά στην ιστορία της πόλης. Στη Θεσσαλονίκη η καταστροφή της νεότερης αρχιτεκτονικής, είτε οφείλεται σε τυχαία αίτια, είτε σε φυσιολογική γήρανση και αντικατάσταση είτε, κυρίως, σε κατεδαφίσεις με στόχο την οικονομική εκμετάλλευση του ακινήτου, είχε το ίδιο οδυνηρό αποτέλεσμα, την απουσία μαρτυριών για την αμέσως προηγούμενη εικόνα της πόλης κι επομένως για την ιστορία της, σε μια περίοδο ιδιαίτερα σημαντικών γεγονότων και έντονων αλλαγών. Η ιλιγγιώδης ταχύτητα της ανοικοδόμησης των μεταπολεμικών χρόνων δεν άφησαν περιθώρια στην οπτική μνήμη των κατοίκων της πόλης για τις κατεδαφιζόμενες επαύλεις της λεωφόρου των Εξοχών, ενώ οι λιγότερο σημαντικές, οι ανώνυμες κατοικίες, απλά σταμάτησαν να υπάρχουν, σαν να μην υπήρξαν ποτέ. Η σημερινή εικόνα της συνοικίας δεν μπορεί να εξιστορήσει όλο το παρελθόν της. Η εικόνα της είναι αποσπασματική, ωστόσο πλούσια σε λεπτομέρειες· η χάραξη της οδού Βασιλίσσης Όλγας, που δεν ακολουθεί πια τη γραμμή της παραλίας, κάποιες κατάκλειστες επαύλεις, "διατηρητέα" μνημεία σήμερα, οι μαντρότοιχοι στα όρια των παλαιών ιδιοκτησιών και λίγα δένδρα, απομεινάρια από τους κήπους των Εξοχών, παραπέμπουν, έστω συμβολικά, στην προηγούμενη εικόνα της. Η ανάπτυξη και ο εκσυγχρονισμός της Θεσσαλονίκης στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η επέκταση της πόλης εκτός παραδοσιακού πυρήνα, η ραγδαία εξέλιξη της ανατολικής περιοχής και η καθοριστική για τη νέα συνοικία αρχιτεκτονική μορφολογία απετέλεσαν τα δεδομένα εκκίνησης της έρευνας και οδήγησαν στον προσδιορισμό του αντικειμένου της· την εικονογραφία της συνοικίας των Εξοχών, ως πρώτης εκτός των τειχών περιοχής επέκτασης της Θεσσαλονίκης, και τη διαδικασία του μετασχηματισμού μιας ομάδας εξοχικών κατοικιών σε μία συνοικία αυτόνομη, μοντέρνα, γοητευτική
Αναστασιάδης Γεώργιος Ο. , University Studio Press
Με "όχημα" το ευαίσθητο και διεισδυτικό ιστοριογραφικό, λογοτεχνικό και δημοσιογραφικό βλέμμα, ο Γιώργος Αναστασιάδης συνθέτει μια τεκμηριωμένη πρόταση ανάγνωσης και αποκρυπτογράφησης του ιστορικού υπόβαθρου της Θεσσαλονίκης καθώς διέρχεται μέσα από τις "συμπληγάδες" του 20ού αιώνα ως "ανοχύρωτη", "ανυπεράσπιστη", "μοιραία" πόλη. Ο συγγραφέας αποθησαυρίζει σημαντικά κοιτάσματα ιστορίας και χαρακτηριστικά σπαράγματα μνήμης από τις περιπέτειες των ανθρώπων της πόλης στα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, των προσφύγων, του εργατικού κινήματος, του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, της κατοχής, του χαμού των Εβραίων, του Εμφυλίου και της "θαμπής" εποχής του '50. Διασώζει έτσι την ιστορική φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης και προσφέρει μια καινούρια ανάσα και νέα γόνιμα ερεθίσματα στη δημιουργική "επικοινωνία" Ιστορίας, πόλης και αναγνωστικού κοινού.
Βακαλόπουλος Απόστολος Ε. , Μαλλιάρης Παιδεία
Ένα φωτογραφικό λεύκωμα-αφιέρωμα στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Tο έργο περιέχει: 56 παλιές φωτογραφίες της πόλης. Εισαγωγή του καθηγητή Απ. Βακαλόπουλου. Σύντομο χρονολογικό πίνακα των γεγονότων από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης ώς τις μέρες μας. Σύντομη ιστορία της Θεσσαλονίκης και ένα ποίημα για την πόλη, από το Γ. Βαφόπουλο.
Παπαγιαννόπουλος Απόστολος , Μαλλιάρης Παιδεία
Η γνώση της ιστορίας τον 20ού αιώνα της Θεσσαλονίκης έχει ιδιαίτερη σημασία και χρησιμότητα, αφού επικεντρώνεται στην ύπαρξη και πορεία της πόλης την κρίσιμη αυτή περίοδο. Η κατανόηση όμως του περιεχομένου της γίνεται πιο εύκολη, όταν η πόλη τοποθετηθεί σε ευρύτερα ιστορικά και γεωπολιτικά πλαίσια, αφού η ιστορία της, ιδιαίτερα του 20ού αιώνα, προκύπτει ως αποτέλεσμα ιστορικών συμβάντων, ζυμώσεων και γεγονότων, τοπικής, εθνικής και -κάποιες φορές- παγκόσμιας κλίμακας. Η καταγραφή και ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων γίνεται συνεπώς περιγράφοντας εν συντομία τα ευρύτερα ιστορικά πλαίσια, κρίνοντας την αναφορά αυτή τελείως αναγκαία και χρήσιμη, αφού την ίδια περίοδο των μεγάλων ανακατατάξεων, συμμαχιών, συγκρούσεων, παγκόσμιων πολέμων, εξωτερικών και εσωτερικών αναστατώσεων και κρίσεων, η Θεσσαλονίκη ήταν πάντα παρούσα διαμορφώνοντας με τη συμμετοχή της την ιστορική πραγματικότητα.
Ένεκα όλων αυτών επιλέχτηκε ως τίτλος του παρόντος πονήματος: "Θεσσαλονίκη εν θερμώ".
(Απόστολος Παπαγιαννόπουλος)
Ταχόπουλος Γιάννης , Εναλλακτικές Εκδόσεις
Το βιβλίο του Γιάννη Ταχόπουλου αποτελεί την πρώτη εμπεριστατωμένη κριτική των απόψεων που, με αφετηρία το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ, "Θεσσαλονίκη: πόλη των φαντασμάτων", έχουν κυριαρχήσει την τελευταία περίοδο στην ακαδημαϊκή και πνευματική σκηνή σχετικά με τη Θεσσαλονίκη. Σύμφωνα με αυτές, η Θεσσαλονίκη δεν είναι μια ελληνική πόλη, η οποία αφελληνίστηκε βίαια το 1430 μετά την κατάληψή της από τους Τούρκους και μια δεύτερη φορά με τη μεγάλη σφαγή του 1821. Όχι, υποστηρίζει ο Μαζάουερ και οι συν αυτώ, πρόκειται για μια "οθωμανική πόλη" η οποία απλώς "επανελληνίστηκε" μετά την απελευθέρωσή της το 1912, καταστρέφοντας μια "πολυπολιτισμική" πόλη πέντε αιώνων. Η Θεσσαλονίκη παύει να είναι μια ελληνική πόλη δύο χιλιάδων τριακοσίων χρόνων, και μεταβάλλεται σε μια πόλη των οθωμανικών φαντασμάτων. Ο Γιάννης Ταχόπουλος με τη συστηματική μελέτη του καταδεικνύει όλες τις ανακρίβειες και τα κενά ενός έργου που αποτελεί μάλλον "ιστορικό αφήγημα" και όχι ιστορία. Καταδεικνύει ταυτόχρονα τη σκανδαλώδη παραίτηση της λεγόμενης "νέας ιστορίας" ακόμα και από τη στοιχειωδέστερη κριτική αποτίμηση ενός εμφανώς προβληματικού έργου, όπως το βιβλίο του Μαζάουερ, γεγονός το οποίο συνδέεται με την κυριαρχία των εθνοαποδομητικών απόψεων στην ιστοριογραφία. Το βιβλίο του Ταχόπουλου αποτελεί παράλληλα φόρο τιμής στα εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης τη στιγμή που αναπτύσσεται μια συνολικότερη στρατηγική απομάκρυνσης της πόλης από την ελληνική ταυτότητά της, προετοιμάζοντας, ηθελημένα ή αθέλητα, ένα "μεταεθνοτικό", νεοθωμανικό μέλλον.
Φουντούλης Ιωάννης Μ. 1927-2007 , University Studio Press
Εκκλησιαστική ιστορία της Θεσσαλονίκης
Τζανακάρης Βασίλης Ι. , Μεταίχμιο
Τα μεσάνυχτα της 14ης Απριλίου 1909 ένα σφραγισμένο τρένο ξεκίνησε από τον έρημο σιδηροδρομικό σταθμό Σιρκετζή της Κωνσταντινούπολης με κατεύθυνση τη Θεσσαλονίκη. Με αυτό οι Νεότουρκοι μετέφεραν στον τόπο αιχμαλωσίας του τον άλλοτε μεγάλο μονάρχη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Αβδούλ Χαμίτ, τον τριακοστό τέταρτο Πατισάχ της οικογένειας των Οσμανλήδων και εικοστό όγδοο σουλτάνο από την άλωση της άλλοτε αυτοκρατορικής πρωτεύουσας του Βυζαντίου, τον επονομαζόμενο "σκιά του Αλλάχ επί της γης" και "καταφύγιο των κατατρεγμένων όλης της οικουμένης". Για τους περισσότερους Ευρωπαίους, αλλά και για πολλούς από τους ομοθρήσκους του ο Αβδούλ Χαμίτ θεωρούνταν ή έπρεπε να είναι καταραμένος (Καχρ Ολσούν) για όσα δεινά συσσώρευσε στην πολύχρονη και αιματόβρεχτη σουλτανεία του (1876-1909) και "κόκκινος" από το αίμα της σφαγής των Αρμενίων. Το βιβλίο καταγράφει με τη μορφή χρονικού την ιστορία της πολυκύμαντης ζωής του "μανιακού εγκληματία του Γιλδίζ", τα γεγονότα, τους θρύλους, τα εγκλήματα αλλά και τις αλήθειες γύρω από το πρόσωπο του τελευταίου -ουσιαστικά- τούρκου σουλτάνου και της μακρόχρονης βασιλείας του και όλα όσα διαδίδονταν και γράφονταν στις εφημερίδες για τα ανομολόγητα πάθη του. Ταυτόχρονα μέσα από τις σελίδες του ζωντανεύουν τα πολυάνθρωπα χαρέμια και τα μυστήρια που τα συνόδευαν, η ερωτική στέρηση και η σεξουαλική αδηφαγία των γυναικών που τα αποτελούσαν και των ευνούχων που τις φύλαγαν, ο πόνος, ο θάνατος, οι καθημερινές συνήθειες και αδυναμίες τους αλλά και τα δάκρυα, το μίσος και το αίμα που κάθε τόσο τα πλημμύριζαν. Ένα χρονικό για την εποχή που ξεθώριαζε ένας αιώνας, ο 19ος, και ανέτελλε ένας καινούργιος, ο 20ός.
Αγία Σοφία
Μαυροπούλου - Τσιούμη Χρυσάνθη , Καπόν
Πριν από 1.300 περίπου χρόνια κτίστηκε στο μέσο σχεδόν του ιστορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, στη σημερινή πλατεία Αγίας Σοφίας, ένας μεγάλος ναός. Ο λαός τον ονομάζει Αγία Σοφία, δεν είναι όμως αφιερωμένος στην ομώνυμη αγία αλλά στη Σοφία του Θεού, όπως και η Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης, κτίσμα της εποχής του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (6ος αι.). Η τωρινή εικόνα του ναού αδικείται, γιατί το κτίσμα βρίσκεται σε αρκετό βάθος σε σχέση με τους σημερινούς δρόμους, οι οποίοι είναι υπερυψωμένοι εξαιτίας επιχωματώσεων που έγιναν στους αιώνες που πέρασαν. Από τη στάθμη στην οποία βρίσκεται ο ναός μπορούμε να φανταστούμε το επίπεδο του δρόμου και των κτισμάτων στην εποχή της κατασκευής του. Οι ψηλές οικοδομές που τον περιβάλλουν κρύβουν το φως και αλλοιώνουν και αυτές την αρχική κλίμακα. Έτσι ο επισκέπτης δεν μπορεί να φανταστεί το μέγεθος του ναού σε σχέση με τα κτίσματα της εποχής του, τον πλούτο των κτισμάτων που υπήρχαν γύρω του και τη σημασία που είχε για τους ανθρώπους των βυζαντινών χρόνων.
Η ανάδυση της σύγχρονης Θεσσαλονίκης
Καραδήμου - Γερόλυμπου Αλέκα , University Studio Press
Ο χώρος της πόλης και η μορφή του αστικού τοπίου -δημόσιοι χώροι, χαράξεις, μνημεία, αρχιτεκτονικές- διηγούνται ιστορίες για τις μεγάλες και βαθιές μεταμορφώσεις που γνώρισε η Θεσσαλονίκη στο διάστημα των τελευταίων 150 χρόνων. Χάρη στην πολυδιάστατη φυσιογνωμία της, η πόλη δεν μπορούσε παρά να είναι ευαίσθητη στην πολυπλοκότητα των ιστορικών διεργασιών. Κι όπως η πόλη είναι καμωμένη από σχέσεις ανάμεσα στα μέτρα του χώρου της, τις ομάδες των κατοίκων της και τα γεγονότα των καιρών, το αστικό τοπίο της παρουσιάζει μια γοητευτική, σύνθετη μορφή που προσελκύει το ενδιαφέρον των μελετητών. Τα 12 κείμενα του βιβλίου παρακολουθούν επιλεκτικά τις μεγάλες αλλαγές από το 1870 [που οριοθετείται ως η απαρχή της σύγχρονης περιόδου] μέχρι την έλευση του 21ου αιώνα. Οι αλλαγές ιστορούνται επίσης με εικόνες -παλιούς χάρτες, σχέδια και φωτογραφίες-, ενώ το σημερινό αστικό τοπίο δείχνουν και σχολιάζουν σύγχρονα σχέδια και φωτογραφίες, που υπενθυμίζουν με την οικεία μορφή τους, τις συνέχειες, τις ρήξεις ή τις αποκλίσεις στην εξέλιξη του χώρου της πόλης ως προς παλαιότερες απεικονίσεις. Το άνοιγμα προς τη θάλασσα και η απαρχή των επεκτάσεων της Θεσσαλονίκης εκτός των τειχών, γειτονιές πλουσίων και φτωχών, ανασχεδιασμοί, εξωραϊσμοί και αντιδράσεις, ουτοπικά όνειρα και ρεαλιστικές τοποθετήσεις, δημόσια κτίρια και αρχιτεκτονικές, ξένοι και έλληνες εκσυγχρονιστές, αρχιτέκτονες και διανοούμενοι της πόλης, παρελαύνουν στις προσεκτικά και καλαίσθητα σχεδιασμένες σελίδες. Ο τρόπος γραφής φιλοδοξεί να προσφέρει μια εύκολη ανάγνωση, όσο κι αν τα κείμενα έχουν προκύψει μετά από λεπτομερή έρευνα και τεκμηρίωση
Η Θεσσαλονίκη κατά την γερμανική κατοχή
Περίπου 35Ο πρωτοδημοσιευόμενες φωτογραφίες, τραβηγμένες την περίοδο 1941-1944 από Γερμανούς στρατιώτες των δυνάμεων Κατοχής, ξαναδιηγούνται εύγλωττα και με την πειστικότητα των ντοκουμέντων την ιστορία της κατοχικής Θεσσαλονίκης. Καθώς η ζωή και η Ιστορία κάνουν κύκλους, οι μοναδικές κι ανεπανάληπτες αυτές φωτογραφίες, τις οποίες συνέλεξε μεταπολεμικά Γερμανός στρατιωτικός, περιήλθαν στον Θεσσαλονικιό συλλέκτη Βύρωνα Μήτο. Έτσι, οι προσωπικές μνήμες που προσπαθούσαν να περισώσουν οι ερασιτέχνες Γερμανοί φωτογράφοι γίνονται απρόσμενα πολύτιμη ελληνική συλλογική μνήμη. Ένα κείμενο του συλλέκτη και δύο κείμενα των ιστορικών Άννας Μαρίας Δρουμπούκη και Ιάσονα Χανδρινού που συνοδεύουν την έκδοση αφηγούνται συναρπαστικά τη μεγάλη και τη μικρή ιστορία των ανθρώπων. Μαζί με τις εικόνες χαρτογραφούν γωνιά γωνιά την κατοχική Θεσσαλονίκη και τους πολίτες της, τα τραύματα στα κτήρια και τις ψυχές. Μιλάνε για τη φρίκη του πολέμου, την πείνα, τη φτώχεια, το θάνατο, για πατριώτες και δωσίλογους, για το αδιανόητο δράμα της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Ξαναζωντανεύουν την Ιστορία και τη μνήμη για να μπορούμε να υπάρχουμε. Προβάλλουν τον αδιάκοπο αγώνα του ανθρώπου για επιβίωση.
Θεσσαλονίκη
Ζαφείρης Χρίστος Ν. , Επίκεντρο
Στο διάβα των αιώνων αρκετοί λαοί πέρασαν από τη Θεσσαλονίκη ως κατακτητές και ειρηνικοί συγκάτοικοι των Ελλήνων και άφησαν τα ίχνη τους. Γύρω από τις τρεις κυρίαρχες εθνότητες, Έλληνες, Τούρκους και Εβραίους, συμβίωσαν και άλλες μικρότερες εθνικές και θρησκευτικές κοινότητες. Στο λιμάνι και τις αγορές της ακούγονταν ποικίλες γλώσσες και κάθε πληθυσμιακή ομάδα είχε το δικό της όνομα για την πόλη: Θεσσαλονίκη και Σαλονίκη, Σελανίκ, Σαλονίκο, Σολούν, Σαλονίκ και Σαλόνικα. Αυτήν την κοινή πολιτισμική κληρονομιά, που συνδημιούργησαν οι σύνοικοι της Θεσσαλονίκης, επιχειρεί να καλύψει το βιβλίο. Τη διαρκή παρουσία των απόντων κατοίκων της, μέσα από τα αρχιτεκτονικά και άλλα κατάλοιπα που άφησαν στην πόλη. Είναι ένας διαφορετικός Ιστορικός Οδηγός, που συμπληρώνει τη διαχρονική ελληνική κληρονομιά και δίνει τη συναρπαστική όσμωση διαφορετικών πολιτισμών, ιδεών, θεάσεων, σχημάτων και χρωμάτων, που επιβίωσαν και ακτινοβολούν στη σύγχρονη Θεσσαλονίκη.
Οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης 1856-1917
Το διάστημα μεταξύ του 1856 και του 1919 είναι ίσως η πιο πολυκύμαντη περίοδος της σύγχρονης ιστορίας της μακεδονικής πρωτεύουσας. Στην πρώτη τριακονταετία, η Θεσσαλονίκη, που τότε ήταν μια σημαντική αλλά υπανάπτυκτη οθωμανική πόλη, αντιμετώπισε με επιτυχία την πρόκληση των θεσμικών, ιδεολογικών αλλά και πολιτικών αλλαγών που υιοθετήθηκαν από την οθωμανική κυβέρνηση ως λύσεις διεξόδου από την παρακμή. Στο ίδιο διάστημα παρουσίασε σημαντικότατη οικονομική, δημογραφική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη. Κατά τη δεύτερη τριακονταετία η Θεσσαλονίκη κατέστη το επίκεντρο των πολιτικών και στρατιωτικών αναμετρήσεων που διαδραματίστηκαν στην τελευταία φάση των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων των βαλκανικών λαών στη Μακεδονία. Στην ίδια χρονική περίοδο, η συμμετοχή του εβραϊκού πληθυσμού στις προαναφερόμενες διαδικασίες υπήρξε καθοριστική.
Καθώς το εβραϊκό στοιχείο ήταν το πολυπληθέστερο σε σχέση με το χριστιανικό και το μουσουλμανικό, διερευνάται κατ' αρχάς το ζήτημα της δημογραφικής του φυσιογνωμίας σε σχέση με τις άλλες κοινότητες της πολυεθνικής πόλης. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα ζητήματα της θεσμικής οργάνωσης και του εκσυγχρονισμού της κοινότητας σύμφωνα με τις επιταγές των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων, των Tanzimat. Στο πλαίσιο αυτό αναλύονται οι τομείς της κοινοτικής διοίκησης, τα κοινωφελή ιδρύματα της Κοινότητας και οι πρωτοβουλίες της για τη δημιουργία νέων εβραϊκών εργατικών συνοικιών μετά τις πυρκαγιές του 1890 και του 1917. Σε αυτό το πρώτο μέρος του έργου εξηγείται και ο μητροπολιτικός ρόλος της κοινότητας.
Το δεύτερο μέρος εστιάζει στην εκπαιδευτική και ιδεολογική δραστηριότητα της κοινότητας, καθώς ο εκσυγχρονισμός της εβραϊκής εκπαίδευσης, μεταξύ 1873 - 1910 αποτέλεσε τη βάση της θεσμικής αλλά και της ιδεολογικής της αναγέννησης. Τέλος, εξετάζεται η πλουραλιστική φυσιογνωμία της κοινότητας: κατά πρώτο λόγο, ως προς την ιδιαίτερη της τοποθέτηση στο πρωτοεμφανιζόμενο σιωνιστικό κίνημα και, κατά δεύτερο λόγο, ως προς τις προκλήσεις που δέχεται ή που δημιουργεί η ίδια έως ότου κατορθώσει να ενσωματωθεί στο νέο εθνικό κράτος, την Ελλάδα.
Παντού στη Θεσσαλονίκη σε βρίσκει η ιστορία...
Αναστασιάδης Γεώργιος Ο. , Κέδρος
Μνήμες, εικόνες και αναγνώσεις της ασπρόμαυρης πόλης (από το 1912 ως το 1974) προκαλούν ερεθίσματα και συνειρμούς για πρόσωπα και τόπους που σφράγισαν την ιστορική της φυσιογνωμία. Ο Γιώργος Αναστασιάδης, αντλώντας υλικό και ιδέες από βιβλία ιστορικά και λογοτεχνικά, από βιώματα και από παλιές και σύγχρονες εφημερίδες, ιχνηλατεί, διασώζει και παρουσιάζει όψεις από το πολυσήμαντο ιστορικό, πνευματικό και πολιτιστικό υπόβαθρο της γενέθλιας πόλης του. Ο τόμος περιέχει επτά δοκιμές ιστοριογραφίας: Στην πρώτη ανιχνεύεται ο "σύντομος" 20ός αιώνας της πόλης και προτείνεται ένας οδηγός μελέτης των σημείων απ' όπου πηγάζει η γνώση μας για την ιστορική ταυτότητα της σύγχρονης Θεσσαλονίκης. Στις άλλες δοκιμές ο Γιώργος Αναστασιάδης προσεγγίζει: - τον Τύπο της Θεσσαλονίκης ως κιβωτό μνήμης - τη Διεθνή Έκθεση όπως αναδύεται μέσα από τις σελίδες της Ιστορίας και της λογοτεχνίας - τη Θεσσαλονίκη των προσφύγων με τη ματιά του Γιώργου Ιωάννου - τους εμβληματικούς δασκάλους του πανεπιστημίου και τη δημιουργική πνοή τους - την απελευθέρωση μιας "ζόρικης" μνήμης, με επίκεντρο τους επιζήσαντες του ολοκαυτώματος Θεσσαλονικείς Εβραίους - τον Θερμαϊκό του ιστορικού και λογοτεχνικού βλέμματος.
"Μέρες" της ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη
Ηλιάδου - Τάχου Σοφία , Επίκεντρο
Η συλλογή στοιχείων για την Ιστορία της κατοχικής ΟΠΛΑ στη Θεσσαλονίκη, είναι και παραμένει και σήμερα, κατά τη γνώμη μου, εξαιρετικά κρίσιμη υπόθεση, λόγω της παρέλευσης ικανού χρόνου από τότε (1941 - 1945), τόσου ώστε έχει πλέον επέλθει η βιολογική φθορά των βασικών πρωταγωνιστών της δράσης της ΟΠΛΑ. Ακόμα ο εμφύλιος ο οποίος ακολούθησε συντέλεσε στην εξόντωση των περισσότερων στελεχών της ΟΠΛΑ.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι δυσχέρειες γίνονται περισσότερες για τον ερευνητή εξαιτίας της κυριαρχούσας μέχρι σήμερα ιδιότυπης ομερτά στους κύκλους των μελών της ΟΠΛΑ. Μιας σιωπής η οποία υπαγορεύτηκε από το ψυχροπολεμικό μετεμφυλιακό κλίμα και έγινε στη συνέχεια νοοτροπία και τρόπος ζωής. Οπωσδήποτε οφείλω να ομολογήσω ότι μετά την υπέρβαση της φάσης της συλλογής των δεδομένων, οδηγήθηκα τάχιστα στην αντίληψη πως ο βαθμός δυσκολίας του εγχειρήματος ήταν ακόμα πιο μεγάλος από ό,τι είχα αρχικά υπολογίσει...
100 χρόνια ελεύθερης Θεσσαλονίκης
"Ο ποιητικός διαγωνισμός για την Θεσσαλονίκη ανταποκρίνεται τόσο στη πνευματική ταυτότητα της Θεσσαλονίκης, ως πόλης των ποιητών, όσο και στον κορυφαίο ποιητή της Θεσσαλονίκης, το Γιώργο Βαφόπουλο, που με την αείμνηστη σύζυγό του Αναστασία Βαφοπούλου της δώρισαν αυτό το πολυδύναμο κέντρο πολιτισμού.
Η ικανοποίηση όλων μας είναι μεγάλη για την συμμετοχή τόσων πολλών ποιητών και ποιητριών (εκατόν εβδομήντα τρεις συνολικά) από ολόκληρη την Ελλάδα και από το εξωτερικό, καθώς και για την ποιότητα των ποιημάτων, που αναδεικνύουν το υψηλό αισθητικό και πνευματικό επίπεδο του λογοτεχνικού μας δυναμικού. [...]
Εγγύηση για την επιλογή των καλλίτερων ποιημάτων ήταν Κριτική Επιτροπή από Καθηγητές του Α.Π.Θ. και λογοτέχνες, τους οποίους ευχαριστούμε για την πολύτιμη προσφορά τους. Συγχαρητήρια, επίσης δικαιούται ο εκδοτικός οίκος iWrite.gr, ο οποίος με γενναιοδωρία δημοσιεύει όλα τα ποιήματα."
Στην παρούσα επετειακή και σπάνια ποιητική συλλογή συμμετείχαν εκατοντάδες ελληνόφωνοι ποιητές από όλο τον κόσμο, οι οποίοι δέχθηκαν την πρόσκληση του Διεθνούς Ποιητικού Διαγωνισμού που διοργάνωσε ο Σύλλογος "Φίλοι του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου".
Κάπως έτσι, εκατοντάδες ποιητές έστειλαν τα έργα τους από Θεσσαλονίκη, Αθήνα και Πειραιά, Ηράκλειο, Χανιά, Λάρισα, Πάτρα, Γιάννενα, Σέρρες, Δράμα, Βόλο, Λακωνία και Αρκαδία, Μεσολόγγι, Θάσο, Ελασσόνα, Αλιβέρι και άλλες περιοχές της Ελλάδας. Επίσης, υπήρχαν συμμετοχές από Κύπρο, Καναδά, Γερμανία, Αυστρία, Σερβία και Ιταλία.
Αποτελεί κοινή ομολογία ότι ο διαγωνισμός στέφθηκε από μεγάλη επιτυχία, όχι μόνο λόγω της μεγάλης συμμετοχής, αλλά πρωτίστως λόγω της ποιότητας των ποιημάτων και του υψηλού πνευματικού και αισθητικού επιπέδου των ποιητών.
Η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη
Μουτσόπουλος Νίκος Κ. , Δέσποινα Κυριακίδη
Το βιβλίο του καθηγητού Ν. Κ. Μουτσόπουλου «Η Ροτόντα του Αγίου Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη» που κυκλοφόρησε πρόσφατα αποτελεί μια νέα ολοκληρωμένη σύνθεση για το σπουδαίο ρωμαϊκό μνημείο της Θεσσαλονίκης που μετατράπηκε αργότερα σε χριστιανικό και στη συνέχεια εξυπηρέτησε την ισλαμική θρησκεία ως τζαμί, για να επανέλθει τελικά στη δικαιοδοσία του ελληνικού κράτους ως μνημείο πολιτισμού. Η μακραίωνη ιστορία του Γαλεριανού οικοδομήματος που προοριζόταν αρχικά να λειτουργήσει ως «πάνθεον» της αυτοκρατορικής λατρείας και αργότερα διακοσμήθηκε με χριστιανικά ψηφιδωτά και με νέο προορισμό λειτουργίας στο πλαίσιο της χριστιανικής θρησκείας, προσέλκυσε ασφαλώς το ενδιαφέρον πολλών ερευνητών, οι οποίοι δημοσίευσαν τις απόψεις τους σε μονογραφίες και επιστημονικά άρθρα. Οι καταστροφικοί σεισμοί του 1978 και η ανάθεση της μελέτης για την αποκατάσταση των ζημιών που υπέστη το μνημείο σε επιτροπή ειδικών επιστημόνων με επικεφαλής τον καθηγητή της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ν. Κ. Μουτσόπουλο έδωσε την ευκαιρία στον συγγραφέα του έργου να συγκεντρώσει, να καταγράψει ένα πλήθος αρχαιολογικών δεδομένων και να διεισδύσει στο υλικό της έρευνας, στοιχεία απαραίτητα για την εκ νέου μελέτη για την αποκατάσταση του μνημείου. Στο βιβλίο αυτό, που προέκυψε από μια συστηματική προσπάθεια για την ολοκλήρωση του έργου διάσωσης της Ροτόντας, αναδεικνύεται ο ιστορικός χαρακτήρας αλλά και τα συμφραζόμενα της ρωμαϊκής, χριστιανικής και οθωμανικής φάσης του μνημείου και πρωτοπαρουσιάζονται οι έρευνες για την αναστήλωσή του, όπως η λεπτομερής αποτύπωση του μνημείου και του περιβάλλοντος χώρου, με συμβατές τοπογραφικές, φωτογραμμετρικές και γεωδαιτικές μεθόδους. Οι μέθοδοι που εφαρμόστηκαν συνεισφέρουν με τον πλέον ενδεδειγμένο επιστημονικό τρόπο στην προσπάθεια αποκατάστασης των ζημιών, τη στερέωση και την ανάδειξη του σπουδαίου αυτού μνημείου της Θεσσαλονίκης. Η αρχαιολογική και ανασκαφική έρευνα εντός και εκτός του μνημείου προσέφερε επίσης νέα στοιχεία για τη γνώση του, ενώ το πλήθος των σχεδίων και των φωτογραφιών που προέρχονται από το Αρχείο του καθηγητή Ν. Κ. Μουτσόπουλου ολοκληρώνουν ένα θαυμαστό έργο με άρτια εμφάνιση επιστημονική και αισθητική που προσγράφεται στις εκλεκτές εκδόσεις συνεργασίας της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών με τις εκδόσεις ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ.
Θεσσαλονίκη, διήγηση ενός αιώνα
Οι αθέατες πτυχές της ιστορίας, τα λησμονημένα γεγονότα, οι άγνωστες λεπτομέρειες, μέσα από μια αφήγηση συνεχή, με σύντομες, κοφτές ανάσες: "... είναι η μέγιστη προσφορά της λογοτεχνίας στη συνείδηση των πολιτών, όπου ο συγγραφέας παραμένει στη σκιά, τα γεγονότα κρίνονται μεν, αλλά περισσότερο συμφωνούνται και κανένας, μήτε αναγνώστης μήτε θεατής, δεν έχει διάθεση να αναλύσει υπό γενικότητα.
Ο συγγραφέας που επινόησε την παρούσα αφήγηση, παρ' ότι ασχολείται με το συγκεκριμένο είδος επί αρκετές δεκαετίες, απουσιάζει επίτηδες από το θαύμα και την αθλιότητα της διαδρομής - και νομίζω πως συμμετείχε σε αμφότερα με απλοχεριά..." Π. Θ.
Ν' ακούγεται από μακριά μια φυσαρμόνικα...
Ο Τόλης Νικηφόρου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1938. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Ρωµυλία. Σπούδασε διοίκηση επιχειρήσεων και εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος, µεταφραστής -διερµηνέας και αναλυτής συστηµάτων στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα και στο Λονδίνο. Μετά το τέλος της δικτατορίας, επέστρεψε οριστικά στη Θεσσαλονίκη ασκώντας το επάγγελµα του µελετητή-συµβούλου οργάνωσης επιχειρήσεων έως το 1999.Τακτικός συνεργάτης του περιοδικού "Νέα Πορεία" από τα µέσα της δεκαετίας του '70, διετέλεσε επίσης αντιπρόεδρος της Λέσχης Γραµµάτων και Τεχνών Βορείου Ελλάδος και της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης ενώ υπήρξε και µέλος του Δ.Σ. της Εταιρείας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης και της Καλλιτεχνικής Επιτροπής του Κ.Θ.Β.Ε. Εµφανίστηκε στα γράµµατα το 1966 µε το µεγάλο ποίηµα, "Οι άταφοι". Από τις εκδόσεις της "Νέας Πορείας" έχουν κυκλοφορήσει µεταξύ άλλων οι ποιητικές του συλλογές "Το διπλό άλφα της αγάπης" (1994, επανέκδ. Παρατηρητής, 2002), "Χώμα στον ουρανό" (1998), "Γαλάζιο βαθύ σαν αντίο" (1999), "Ένα λιβάδι μέσα στην ομίχλη που ονειρεύεται" (2002),"Ο πλοηγός του απείρου" (συγκεντρωτική έκδοση, ποιήµατα 1966-2002, 2004), τα διηγήµατα "Εγνατία οδός" (1973), "Τα µάτια του πάνθηρα" (1996), "Νόστος" (2000), και το µυθιστόρηµα "Η γοητεία των δευτερολέπτων" (2001). Από τις εκδόσεις του περιοδικού "Μανδραγόρας" έχει εκδοθεί η ποιητική του συλλογή "Μυστικά και θαύματα: ο ανεξερεύνητος λόγος της ουτοπίας" (2007), και από τις εκδόσεις "Νεφέλη" τα μυθιστορήματα "Το κίτρινο περπάτημα στα χόρτα" (2005), "Η εξαίσια ηδονή του βιασμού" (2006), "'Ερημο νησί στην άκρη του κόσμου" (2009) καθώς και η συλλογή διηγημάτων "Ο δρόμος για την Ουρανούπολη" (2008), η οποία τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2009, από κοινού με το "Οριζόντιο ύψος" του Αργύρη Χιόνη. Έχει επίσης συγγράψει παραµύθια για µεγάλους. Ποιήµατά του έχουν µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν περιληφθεί σε ελληνικές και ξένες ανθολογίες.
Οι μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη του 20ού αιώνα
Η Θεσσαλονίκη χαρακτηρίστηκε στη διάρκεια του 20ού αιώνα ως η πόλη των πολιτικών δολοφονιών, καθώς σε σκοτεινές περιόδους της νεότερης ιστορίας της, οργανώθηκαν και εκτελέστηκαν μεγάλα οργανωμένα πολιτικά εγκλήματα, τα περισσότερα των οποίων ελάχιστα εξιχνιάστηκαν και οι ηθικοί τους αυτουργοί δε βρέθηκαν ποτέ.
Ο βασιλιάς Γεώργιος o A΄, ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τζορτζ Πολκ, το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ, πρώην υπουργός Γιάννης Ζεύγος, οι βουλευτές της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης και Γιώργης Τσαρουχάς και ο αγωνιστής του αντιδικτατορικού αγώνα Γιάννης Χαλκίδης, ήταν τα θύματα αυτών των εγκληματικών ενεργειών. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε τόσο κατά τη διάπραξη, όσο και τη συγκάλυψη των φυσικών και ηθικών αυτουργών, παρέμενε σχεδόν η ίδια. Λες και οι δολοφονίες αυτές σχεδιάζονταν και εκτελούνταν από έναν κοινό εγκέφαλο, αν και το πρώτο έγκλημα από το τελευταίο απείχε μισό αιώνα. Διερευνώντας εκείνες τις πολιτικές δολοφονίες, ανακαλύπτει κανείς έκπληκτος ότι σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις, υπήρξε ένα πλήθος απίθανων συμπτώσεων και απίστευτων περιστατικών, που αυτά τελικά, και όχι η επιδεξιότητα ή η καπατσοσύνη των αστυνομικών αρχών, ήταν που οδήγησαν στον εντοπισμό των δολοφόνων. Δίχως εκείνες τις συμπτώσεις, ίσως να μη γινόταν ποτέ γνωστή η ταυτότητα των δραστών και να επικρατούσε ακόμη η εκδοχή που παρουσίαζαν τα σαΐνια της αστυνομίας, οι Κλουζώ της εποχής, για να συγκαλύψουν τους δράστες και τα κίνητρά τους. Με τα στοιχεία που παρουσιάζει ο Σπύρος Κουζινόπουλος, τις μαρτυρίες, το ανέκδοτο υλικό, τα ντοκουμέντα και σημαντικές αδημοσίευτες μέχρι σήμερα φωτογραφίες, φωτίζονται επαρκώς και οι έξι αυτές συνταρακτικές πολιτικές δολοφονίες που συγκλόνισαν τη Θεσσαλονίκη στη διάρκεια του 20ού αιώνα.
Στην καρδιά της αυτοκρατορίας
Η Ιστορία συναντιέται με την λογοτεχνία στο βιβλίο του Σπύρου Γόγολου. Μέσω του δημοσιογράφου Άλκη Αναγνωστάκη, ο συγγραφέας αναπαριστά μία ρευστή εποχή σε μετάβαση, "ξανασυναντά" υπαρκτούς πρωταγωνιστές της ιστορίας και "φωτίζει" πολλές μέχρι και σήμερα σκοτεινές σελίδες της. Το συγκεκριμένο βιβλίο, για τη συγγραφή του οποίου ο συγγραφέας ταξίδεψε επανειλημμένα στα Βαλκάνια και την Τουρκία, αποτελεί την πρώτη του συγγραφική προσπάθεια. Επιλέχτηκε ως το καλύτερο στην κατηγορία του για το 2012 από το "Βιβλιοδρόμιο" των Νέων και το βιβλιοκριτικό Δ. Κούρτοβικ
Τα Σωματεία της Θεσσαλονίκης 1914-2012
Τουλουμάκος Ιωάννης Σ. , Δέσποινα Κυριακίδη
Η δημοσίευση του βιβλίου, όπου καταγράφονται τα σωματεία τα οποία ιδρύθηκαν στη Θεσσαλονίκη από την απελευθέρωσή της ως σήμερα, έγινε με αφορμή την εκατοστή επέτειο του γεγονότος. Η καταγραφή (επωνυμιών και αντιστοίχων αριθμών φακέλων) έγινε σύμφωνα με τις χειρόγραφες εγγραφές των Καταλόγων του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης. Το έργο είναι σημαντική συμβολή στην ιστορική, οικονομική, πολιτικη, κοινωνιολογική και πολιτιστική ιστορία της Θεσσαλονίκης, κατά την τελευταία εκατονταετία. Εξάλλου, η ύπαρξη πολλών "αλλοδαπών" συλλόγων στη Θεσσαλονίκη μαρτυρεί την πολυπολιτισμική σύνθεσή της. "Τα 56 σωματεία της μεγάλης Ισραηλιτικής Κοινότητος της Θεσσαλονίκης δεν έχουν βρεί ακόμη την ειδική ενασχόληση που αξίζουν..." γράφει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Ιωάννης Σ. Τουλουμάκος. (βλ. σ. 21). Το βιβλίο περιέχει Εισαγωγή (σσ. 11-36), τον Κατάλογο των σωματείων (σσ. 37-458), διαφόρους Πίνακες (σσ. 459-484) και τέλος, στο Παράρτημα (σσ. 485-495) δημοσιεύονται Αποσπάσματα και μέλη Σωματείων από πληροφορίες εγγράφων, τα οποία φυλάσσονται στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας (Θεσσαλονίκη) (βλ. σ. 9) Γενικώς, στο έργο περιλαμβάνονται 15 κατηγορίες των 12850 σωματείων της Θεσσαλονίκης που ιδρύθηκαν από το 1914 ως το 2012. Τα σωματεία διακρίνονται σε: Αθλητικά, Επαγγελματικά, Εργατικά / Συνδικαλιστικά, Επιστημονικά, Πολιτικά, Πολιτιστικά, Προσφυγικά, Περιβαλλοντικά, Φιλοζωϊκά, Διαφόρων Κοινωφελών Δράσεων, Ψυχαγωγικά, με τις επωνυμίες, τα ονόματα ιστορικών προσώπων, αγίων, τις ηθικές ή κοινωνικές αξίες που επιλέγονται σ' αυτές και χαρακτηρίζουν την ταυτότητά τους, συνιστούν την κοινωνική πραγματικότητα της πόλης στο διάστημα του ενός αιώνα από την απελευθέρωσή της. Η καταγραφή και η σύντομη επισκόπησή τους με τις διαφαινόμενες σε αυτά ιδέες, προθέσεις, συμπεριφορές, πρωτοβουλίες ή εξαρτήσεις έγινε με το σκοπό να συμβάλλει στην πάντοτε χρήσιμη, ιδιαίτερα στην παρούσα περίσταση επιτακτικά αναγκαία, αυτογνωσία.
Τραγούδια της Θεσσαλονίκης
Μαυρίδης Σάββας , Μαλλιάρης Παιδεία
Με την παρούσα συλλογή επιχειρείται μια μερική προσέγγιση των τραγουδιών της Θεσσαλονίκης με τραγούδια που δημιουργήθηκαν μετά την άλωση από τους Τούρκους το 1430, ως την απελευθέρωσή της το 1912. Στο μέτρο του δυνατού, παρουσιάζεται η εικόνα της πόλης τον καιρό της ελληνικής επανάστασης και το έμμεσου ή άμεσου αντίκτυπου, τόσο στη μουσική ζωή της πόλης, όσο και στη ζωή των Ελλήνων κατοίκων της. Οι ηχογραφήσεις εντός και εκτός στούντιο, μέσα και έξω από την πόλη, με μελωδίες εντός και εκτός Ελλάδας, έχουν πάντα κοινό σημείο αναφοράς τη Θεσσαλονίκη, αφού σ' αυτήν και στους ανθρώπους της αφιερώνεται αυτή η μουσική και βιβλιογραφική προσπάθεια...
Ζαφειρένια μάτια
Τραπεζούντα, Κωνσταντινούπολη, Θεσσαλονίκη, Βενετία.
Μια οικογένεια Ποντίων ταξιδεύει στον χρόνο και δοκιμάζεται στα σταυροδρόμια της Ιστορίας. Η διαδρομή τους από τον 19ο ως την αυγή του 21ου αιώνα ξετυλίγεται παράλληλα με την πορεία του ποντιακού Ελληνισμού, από τον βίαιο ξεριζωμό ως τη μετεγκατάσταση και τη ζωή στις νέες πατρίδες. Με αφορμή ένα μυστικό βγαλμένο από τη βυζαντινή παράδοση του Πόντου, του οποίου θεματοφύλακες είναι οι γυναίκες της οικογένειας, οι ζωές τεσσάρων γενιών θα συνταραχτούν. Πρωταγωνιστές, αλλά και θύματα της Ιστορίας, ο Ευγένιος και η Καλλιρρόη, ο Μανουήλ και η Ερατώ, ο Ανδρόνικος και η Λάουρα, θα ζήσουν θυελλώδεις έρωτες, τραγικές καταστάσεις και δραματικές ανατροπές προσπαθώντας να ισορροπήσουν ανάμεσα στο χθες και το σήμερα.
Η αρχιτεκτονική μιας εκατονταετίας: Θεσσαλονίκη 1912-2012
Κολώνας Βασίλης Σ. , University Studio Press
Ο Βασίλης Κολώνας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, όπου και τελείωσε τις σπουδές του στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ. Συνέχισε τις σπουδές του στους τομείς της Συντήρησης Μνημείων, της Ιστορίας της Τέχνης και της Μουσειολογίας στο Παρίσι, όπου, παράλληλα, εργάστηκε στη Γαλλική Ακαδημία Αρχιτεκτονικής. Από το 1992 είναι Διδάκτωρ του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ. Έχει συμμετάσχει σε επιστημονικές συναντήσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ μελέτες του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνικά και ξένα βιβλία και περιοδικά. Κύριος άξονας των δραστηριοτήτων του είναι η μελέτη και η έρευνα της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής του 19ου και 20ού αιώνα στην Ελλάδα και τις χώρες της ανατολικής Μεσογείου.
Έχει διδάξει στο μεταπτυχιακό σεμινάριο του Τμήματος Ιστορίας της Τέχνης - Νεότερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (2000-2002, 2005) και από το 2002 είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
Η γαλλική στρατιά στη Θεσσαλονίκη
Το κέρδος του αναγνώστη από την ανάγνωση αυτού του βιβλίου είναι πολλαπλό. Αρχικά και, χωρίς να το υποπτεύεται εξ αρχής, αλλά χάρη στον άρτιο συνδυασμό του αρχικού γαλλικού κειμένου και των σχολίων του συγγραφέα, έχει μπροστά του ένα πανόραμα της Θεσσαλονίκης, μία όψη της πολύβουης αγοράς και των χώρων διασκέδασης, μια πολυεθνική και πολύγλωσση κοινωνία, τις θρησκευτικές και τις πολιτισμικές αντιθέσεις, τον ιστορικό ρόλο των Ελλήνων στρατιωτών για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, την παλιά και τη νέα πόλη, ένα πραγματικό ντοκιμαντέρ από λέξεις, που εναλλάσσονται με πολύχρωμες εικόνες και με συμβάντα που σημάδεψαν ανεξίτηλα την ιστορία της πόλης. Τραγικά εντυπωσιακή και δραματικά καταστροφική υπήρξε η μεγάλη πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης τον Αύγουστο του 1917, σύμφωνα με τις περιγραφές του συγγραφέα, που αποτέλεσε την αρχή για τη δημιουργίας μιας νέας πόλης, που ξεπήδησε μέσα από τις στάχτες. Αλλά και η προσπάθεια της ελληνικής πολιτείας με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, να αποκαταστήσει τους πληγέντες και να επανορθώσει τα μνημεία, καταλαμβάνουν σημαίνουσα θέση στη δομή του βιβλίου. Τα εκατοντάχρονα της πόλης της Θεσσαλονίκης ήταν η καλύτερη αφορμή για να δημοσιευθούν προς χάρη της ιστορίας και του λαού της πρωτότυπα κείμενα της εποχής των πρώτων χρόνων ελεύθερης ζωής, όπως αυτά των Γάλλων στρατιωτών, που περιγράφουν με ενάργεια την πολύχρωμη εικόνα της, και τα οποία παίρνουν μια άλλη διάσταση από τα εξαιρετικά εύστοχα σχόλια του συγγραφέα του βιβλίου.
Μιλτιάδης Παπανικολάου, Καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης, Κοσμήτορας της φιλοσοφικής σχολής του ΑΠΘ
Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου
Ο Κόλπος ο Θερμαϊκός εισχωρεί, βέβαια, ανάμεσα στα πόδια μου - και ας αφήσω τις φτηνές συσχετίσεις που αυθόρμητα ξεπετάγονται. Δεν είναι πια διάφανος και δροσερός όπως πρώτα. Με ψάρια άπειρα, ασημένιες σαγίτες κατά τις ομαδικές τους τροπές. Έχει κάποια στασιμότητα, αναθυμίαση κάποια. Μαζί σαπίζουμε, Νύμφη του Θερμαϊκού. Είσαι Νύμφη και είμαι Νυμφίος. Και είσαι η γενέτειρά μου. Εσύ, βέβαια, κάποτε θα ξανανιώσεις, όταν όλα αυτά τα μπετά ξαναγίνουνε, έτσι ή αλλιώς χώματα. Και στον καιρό της νέας δόξα σου, της νέας αναγέννησής του, αν είσαι μάνα, η ανά, η μάικω, και η μάντρε, εμάς Μπαγιάτιδες και Γιουνάνιδες, Αποικιστές και Αποίκους, που όμως φέρνουμε τις ουλές και τα σφραγίσματά σου, μη μας πατικώσεις μες στην ανωνυμία και τη λησμονιά, όπως τόσο καλά ξέρεις, αλλά να μας ξαναθυμηθείς, να μας πεις υιούς σου και να μας εξυψώσεις.
Γιώργος Ιωάννου
Θεσσαλονίκη 1912-2012
Κοροβίνης Θωμάς 1953- , Μεταίχμιο
...Προχωρώ προς τα σπαράγματα των ανακτόρων του Γαλέριου με τα μισοσκεπασμένα ψηφιδωτά, έπειτα προς τον Θρίαμβο της Καμάρας, κατόπι προς τη μεγαλόπρεπη Ροτόντα σου, που υπήρξε ναός των Εθνικών, έπειτα ορθόδοξος Αϊ-Γιώργης, ύστερα τέμενος ισλαμικό και τελευταία ερίζουν όλοι για το κουμάντο της, καημένη πολιτεία δεν θα ησυχάσεις ποτέ.
Σε είπανε Θεσσαλονίκη, Σαλονίκη, Σαλονίκ, Σελιανίκ, Σαλονίκο, Σαλόνικα και Σόλουν. Μικρή Κωνσταντινούπολη και Νέα Ιερουσαλήμ. Υπήρξες η αγαπημένη των ησυχαστών, η εκλεκτή των καισάρων, η οιονεί προσφυγομάνα, και τον καιρό της Κατοχής, στον οργασμό του ρεμπέτικου, η πρώτη -λέει ο Βαμβακάρης- φτωχομάνα. "Μητέρα Θεσσαλονίκη" σε ονόμασε ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης. Κι έτσι σε νιώθουμε...
Θωμάς Κοροβίνης
Θεσσαλονίκη: Αποτυπώνοντας το χθες στην πόλη του σήμερα
Τσαφαράς Σπύρος Δημ. , Μέθεξις
Ο Σπύρος Δημ. Τσαφαράς, με τις φωτογραφίες και τα κείμενά του, μας προσκαλεί σ’ ένα γοητευτικό ταξίδι στον χώρο και στον χρόνο και μας συστήνει τη Θεσσαλονίκη. Μια πόλη σύγχρονη που έχει συμπληρώσει ήδη είκοσι τρεις αιώνες αδιάλειπτης ιστορικής παρουσίας. Μια μεγαλούπολη πολυάνθρωπη και πολύβουη και ταυτόχρονα ένα ιδιότυπο και μοναδικό "ανοιχτό" μουσείο τέχνης, χάρη στο πλήθος σπουδαίων μνημείων διαφορετικών εποχών και ετερόκλιτων πολιτισμών που σώζονται διάσπαρτα εντός του πολεοδομικού ιστού. Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της Θεσσαλονίκης κινούνται, επικοινωνούν, συνευρίσκονται, λειτουργούν, εκφράζονται, αισθάνονται, ζουν γύρω και δίπλα από τα μνημεία, ανάμεσα και μέσα σε αυτά, ασυναίσθητα τις περισσότερες φορές και συχνά δίχως επίγνωση της σημασίας τους. Τα ίδια τα μνημεία άλλοτε χάνονται στο σημερινό περιβάλλον που κινείται απειλητικά εναντίον τους, τα "πνίγει", τα "καταπιέζει" και τα "συνθλίβει". Άλλοτε ξεπροβάλλουν δυναμικά μεταξύ των καινούργιων κτισμάτων και αναδεικνύονται, γίνονται τοπόσημα, σημεία αναφοράς. Και άλλοτε εντάσσονται πλήρως στο αστικό τοπίο, συγχωνεύονται, αναμειγνύονται, μετατρέπονται σε ένα. Το χθες και το σήμερα, το παρελθόν και το παρόν, το παλιό και το νέο, το ιστορικό και το σύγχρονο, η διατήρηση και η εξέλιξη, συνυπάρχουν και συμπορεύονται στην πόλη, αλληλεπιδρούν και αλληλοσυμπληρώνονται, συνομιλούν και συνδιαλέγονται, αντιπαρατίθενται και συγκρούονται. Και αποτυπώνονται ανεξίτηλα στον χαρακτήρα και στη φυσιογνωμία της Θεσσαλονίκης, αλλά και στο μυαλό οποιουδήποτε θελήσει να την προσεγγίσει, να την ανακαλύψει και να την ερμηνεύσει.
Έλενα Κωνσταντινίδου, Αρχιτέκτων, Λέκτορας Σχολής Αρχιτεκτόνων Ε.Μ.Π.
Θεσσαλονίκη: Ρεπορτάζ στην άλλη πλευρά της πόλης
Μαργαρίδου Στελίνα , Εκδόσεις Πηγή
Επετειακή έκδοση για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης
Οι σελίδες του βιβλίου που κρατάτε στα χέρια σας είναι κατά κάποιον τρόπο... μαγικές. Ο λόγος; Μέσα από αυτές θα περιηγηθείτε στην άλλη (την άγνωστη) πλευρά της Θεσσαλονίκης, όπου θα ανακαλύψετε την ιστορία των "Ελγίνειων της Θεσσαλονίκης" (ή αλλιώς των "Μαγεμένων") και θα γνωρίσετε τους πρώτους ευρωπαίους αεροπειρατές που ήταν φυσικά Θεσσαλονικείς(!).
Επίσης, θα "γυρίσετε" πίσω στο χρόνο, στη Θεσσαλονίκη της γερμανικής κατοχής, όπου θα γίνετε μάρτυρες μοναδικών συμβάντων γνωρίζοντας τα παιδιά του Ξυπόλητου Τάγματος, αλλά και τα μυστικά πειράματα που πραγματοποιήθηκαν στο Ορφανοτροφείο Αριστοτέλης. Θα ζήσετε ξανά το "Μαύρο Σάββατο" των Εβραίων αλλά και θα γνωρίσετε την πραγματική ιστορία του Λευκού Πύργου όταν ακόμα αποκαλούνταν Ερυθρός Πύργος (ή αλλιώς Πύργος του Αίματος). Ακολουθώντας τον ρου της ιστορίας θα γνωρίσετε την πορεία των πλέον σημαντικών ξενόγλωσσσων σχολείων της πόλης και συνεχίζοντας την αναζήτησή σας θα ανταμειφθείτε με την ανακάλυψη μικρών θησαυρών και... θαυμάτων, όπως αυτό της κατακόμβης του Αγίου Ιωάννη όπου σύμφωνα με μία άποψη μαρτύρησε ο Άγιος Δημήτριος ο Μυροβλύτης, ή τα ερείπια ενός αρχαιοελληνικού ναού στην πλατεία Αντιγονιδών ή πάλι τη στοά των Ειδώλων στην Εγνατία. Ιστορίες και πρωταγωνιστές, κινήματα και ιδέες μιας πόλης που είναι πολύμορφη, πολυσυλλεκτική, δημιουργική και έχει ακόμη και το δικό της ιδιόμορφο καιρό: τα μπουρίνια της.
Οι αναμνήσεις του γιατρού Μ. Γιοέλ
Στο γύρισμα του 20ού αιώνα ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης αντιμετώπισε την πρόκληση του εκσυγχρονισμού. Τα άτομα και οι κοινωνικές ομάδες δεν καλύπτονταν πλέον από την παραδοσιακή γνώση και εμπειρία. Η αυτοβιογραφία του γιατρού Μ. Γιοέλ, που δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στη μεγαλύτερη τοπική ισπανοεβραϊκή εφημερίδα "La Action" ("Η Δράση") μεταξύ του Απριλίου και του Μαΐου 1938, είναι μια πρωτότυπη πηγή που συμπυκνώνει τις αλλαγές που έγιναν στον ιδιωτικό και τον δημόσιο βίο. Ο γιατρός Γιοέλ περιγράφει γλαφυρά και με εξαιρετικό χιούμορ τις παλινδρομήσεις που παρατηρούνται μεταξύ του σύγχρονου και του παραδοσιακού τρόπου ζωής στους τομείς της κοινωνικής και της εκπαιδευτικής πολιτικής, της εργασίας, της οικογένειας, της υγείας και ιδιαίτερα στην άσκηση της ιατρικής.
Οι Έλληνες πρόξενοι στη Θεσσαλονίκη
Μιχαηλίδης Ιάκωβος Δ. , Κυριακίδη Αφοί
Ο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης είναι επίκουρος καθηγητής νεότερης και σύγχρονης ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τα, έως σήμερα, ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στη μελέτη των διαβαλκανικών σχέσεων, με επίκεντρο τον χώρο της γεωγραφικής Μακεδονίας (19ος - 20ος αιώνας). Είναι συγγραφέας της μονογραφίας "Σωτήριος Γκοτζαμάνης: ο άνθρωπος, ο πολιτικός, ο μύθος" (Θεσσαλονίκη, 2001) και "Μετακινήσεις σλαβόφωνων πληθυσμών (1912-1930): Ο πόλεμος των στατιστικών" (Αθήνα, 2003). Είναι επίσης συνεπιμελητής του συλλογικού έργου "Ταυτότητες στη Μακεδονία" (Αθήνα, 1997).
Σινέ Θεσσαλονίκη
Μυλωνάκη Αγγελική, Γκροσδάνης Γιάννης , University Studio Press
Το πανεπιστημιακόν μέγαρον
Κουκιόγλου Τάσος , University Studio Press
Συλλογικό έργο, Κουρκουτίδου - Νικολαΐδου Ευτυχία, Μαυροπούλου - Τσιούμη Χρυσάνθη,Μπακιρτζής Χαράλαμπος , Καπόν
Τα εντοίχια βυζαντινά ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης είναι αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης με μεγάλη ιστορική και καλλιτεχνική σημασία. Δεν έχουν τύχει όμως ανάλογης προβολής και προσοχής ώστε να γίνουν προσιτά στο ευρύ κοινό και στους μελετητές. Παλιές φωτογραφίες ακόμη αναπαράγονται και χρησιμοποιούνται. Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους και τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο στις αρχές του 20ού αι. η Θεσσαλονίκη βρισκόταν στο επίκεντρο των πολεμικών επιχειρήσεων και πολιτικών ζυμώσεων. Την εποχή αυτή υπήρξε έντονο διεθνές επιστημονικό ενδιαφέρον για τα βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης. Μετά το τέλος των πολέμων και την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (1912) η πόλη δεν έχει να επιδείξει σημαντική εκδοτική προβολή των μνημείων της πλην της συστηματικής προστασίας τους.
Οι συγγραφείς του βιβλίου υπήρξαν από το 1976 και για σαράντα κατά σειρά χρόνια οι Έφοροι Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Μετά τους σεισμούς του 1978 και με την οικονομική ενίσχυση εθνικών και ευρωπαϊκών κονδυλίων διηύθυναντη στερέωση, συντήρηση και παρουσίαση των ψηφιδωτών μαζί με τους συνεργάτες τους αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες και συντηρητές της Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Οι έρευνες που έγιναν προσέφεραν νέα στοιχεία και περισσότερες γνώσεις για τα εντοίχια ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης δίνοντας τη δυνατότητα στους επιστήμονες να μελετήσουν και στους φιλίστορες και φιλότεχνους να χαρούν τα μνημειακά αυτά έργα βυζαντινής τέχνης. Με το βιβλίο αυτό οι συγγραφείς αποδίδουν όσα κέρδισαν από την πολύχρονη επαφή τους με τον θαυμαστό κόσμο των ψηφιδωτών και οι Εκδόσεις Καπόν εξασφαλίζουν την εκδοτική ποιότητα με λαμπρές φωτογραφίες και πρωτότυπα σχέδια που οφείλει να έχει μία ελληνική έκδοση για τα εντοίχια βυζαντινά ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης. Το βιβλίο αυτό καλύπτει ένα μεγάλο κενό.
Η μυστική ιστορία της Θεσσαλονίκης
Μάριος Μαρίνος, Αρχέτυπο
Οι υπόγειες στοές και σήραγγες της Θεσσαλονίκης. Το Άντρον των Δερβισών, οι Κήποι του Πασσά, ένα μασονικό ενδιαίτημα, η ηλεκτρική μπαταρία του, το θυσιαστήριο, και οι μυστηριώδεις νυχτερινές συγκεντρώσεις των Στροβιλιζόμενων Δερβισών. Η Ροτόντα, ένας αρχαίος ναός της ηχούς και της σιωπής, η αινιγματική ακουστική της και οι μυστικιστές ένοικοί της. Το μυθικό μπαρόκ τραίνο του σουλτάνου Αβδούλ Αζήζ και ο οθωμανικός κανονισμός των τραίνων. Οι πρόσγειοι και οι βρυκόλακες της Θεσσαλονίκης, σκιές, ενοχλητικά πνεύματα, στοιχειωμένα σπίτια. Μια υπόγεια σήραγγα από την οδό Μπαλταδώρου, στο Διοικητήριο, ως την Πλατεία των 12 Αποστόλων. Μια μοναδική τοπογραφία, ο μεσημβρινός της οδού Αγ. Σοφίας, της Βασιλικής του Αγ. Δημητρίου και της Πλ. Διοικητηρίου. Η Στήλη των Όφεων, ο θρύλος της Σχιστής Πέτρας. Από την αγγλική Νήσο του Μαν στην Κωνσταντινούπολη με την τρίτη σταυροφορία, η δυναστεία των Άμποττ, η βυζαντινή πριγκίπισσα Λαβίνια Παλατίνα, η πρώτη οθωμανική τράπεζα, τα βενετσιάνικα παιδικά τραγουδάκια και δρώμενα των δρόμων. Τα αηδόνια του Ουρεντζίκ είναι σελέστα για παγοκρύσταλλα και φεγγαρόφωτο. Art Nouveau, ο Χέρμαν Μέλβιλ στη Θεσσαλονίκη, οι Εβραίοι, οι μεγάλες απώλειες της Θεσσαλονίκης σε αστικό πληθυσμό. Οι οίκοι ανοχής της Θεσσαλονίκης, τα πορνοστάσια της Κωνσταντινούπολης, τα μνημειακά χάνια. Οικογένειες και κτίρια της παλιάς Θεσσαλονίκης, η οδός Βασ. Ηρακλείου των ονείρων, τα βιβλιοπωλεία, οι Φράγκοι, τα μυστικά των οδών της πόλης, ορατόρια ρομαντικά και ιδεαλιστικά... Αυτά αποτελούν μόνο ένα μικρό κομμάτι από τα περιεχόμενα αυτού του υπέροχου και παράξενου βιβλίου, που γράφτηκε από τον «Ποιητή της Μυστικής Θεσσαλονίκης», έναν τζέντλεμαν ιστοριοδίφη και αισθητικό εξερευνητή, τον Δρ. Μαρίνο Χαραλάμπους. Ένα μοναδικό βιβλίο για μια αόρατη πόλη, γραμμένο σε ρομαντική γλώσσα, πλημμυρισμένο από ιδέες, έμπνευση, άγνωστες πληροφορίες και διηγήσεις. Για πρώτη φορά στα εκδοτικά χρονικά της Ελλάδας: «Η μυστική ιστορία της Θεσσαλονίκης». (ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
"Αντεθνικώς δρώντες..."
Ζαφείρης Χρίστος Ν. , Επίκεντρο
Το βιβλίο "Αντεθνικώς δρώντες... 1971-1974", είναι η μαρτυρία ενός δημοσιογράφου που δούλεψε σε εφημερίδα στα χρόνια της χούντας, έζησε τον κοινωνικό σφυγμό της Θεσσαλονίκης και συμμετείχε στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα της εποχής. Η καταγραφή της δραματικής τετραετίας έχει ως άξονα τις μυστικές ανταποκρίσεις γύρω από την αντιδικτατορική φοιτητική δράση στη Θεσσαλονίκη, που έστελνε στο εξωτερικό για την ενημέρωση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης. Συμπληρωματικά είναι η δημοσιογραφική εμπειρία στην εφημερίδα "Θεσσαλονίκη" την περίοδο 1971-1973, όπου εργάστηκε ως συντάκτης φοιτητικών θεμάτων, και οι μαρτυρίες φίλων και γνωστών. Αυτός ο πυρήνας συμπληρώθηκε με έρευνα σε αρχειακές πηγές και έντυπα. Είναι, κοντολογίς, μια προσωπική ματιά των γεγονότων αυτής της περιόδου όπου αναμειγνύεται ο αυτοβιογραφικός με τον ιστοριογραφικό λόγο, προσπαθώντας να συμπλέξει θραύσματα προσωπικών σημειώσεων και εφημερίδων με τραύματα της ατομικής μνήμης που μένουν ακόμη ανοιχτά και άλλα που έκλεισαν κάτω από ουλές της συλλογικής λήθης. Πέρα από την αφήγηση του φοιτητικού αγώνα με κορυφαία έκφραση το έπος του "Πολυτεχνείου" στη Θεσσαλονίκη, προσπάθησε να καταγράψει και το αντίπαλο "στρατόπεδο", τους υποστηρικτές και συνεργάτες της δικτατορίας στην πόλη, την οικονομική κατάσταση, την περιρρέουσα ατμόσφαιρα ευδαιμονίας και την αδιάφορη στάση της πλειονότητας των πολιτών απέναντι στο δικτατορικό καθεστώς. Το βιβλίο επιχειρεί να φιλοτεχνήσει μια τοιχογραφία της "Γενιάς του Πολυτεχνείου" στη νεότητά της, της αντιδικτατορικής και της συνεργαζόμενης με το καθεστώς, με φόντο τον πολιτισμικό περίγυρο της Θεσσαλονίκης στα μουντά χρόνια της χούντας.
Η ατμόσφαιρα και τα γεγονότα της περιόδου αποτυπώνονται σε πολλές φωτογραφίες και έγγραφα ντοκουμέντα της εποχής.
Las Incantadas
Οι "Μαγεμένες" της Θεσσαλονίκης, πιο γνωστές με την ισπανοεβραϊκή τους ονομασία Las Incantadas, ήταν ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα ανάγλυφων μορφών στην Αγορά της πόλης. Τις άρπαξε τον 19ο αι. ο Γάλλος Ε. Μίλλερ, που επονομάστηκε "Έλγιν της Θεσσαλονίκης", και τις μετέφερε στη Γαλλία. Σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο του Λούβρου. Από αφηγήσεις περιηγητών, που είδαν και περιέγραψαν το μνημείο, από μελέτες ιστορικών και αρχαιολόγων, από ανασκαφικά ευρήματα, ο συγγραφέας προβαίνει σε μια σφαιρική μελέτη του μνημείου: αναγνωρίζει τις αναπαριστώμενες μορφές, εξηγεί γιατί ειδικά αυτές περιλαμβάνονταν στο μνημείο, επιχειρεί να μας δώσει το κλίμα μέσα στο οποίο ανεγέρθηκε το μνημείο, το χρονολογεί και το τοποθετεί στη θέση που κατείχε στη Θεσσαλονίκη.
Γιατροί Θεσσαλονίκης
Πεντόγαλος Γεράσιμος Η. , University Studio Press
«Θέλω να πιστεύω πως πλησίασα σημαντικά την επιδίωξή μου να κάνω γνωστούς τους γιατρούς και την προσφορά τους στους κατοίκους της ξεχωριστής πόλης, που ήταν και είναι η Θεσσαλονίκη. Η δράση τους είναι στενά δεμένη με την ανοδική πορεία όλων των στοιχείων που έφεραν την επαρχιακή πόλη της Oθωμανικής Αυτοκρατορίας των πρώτων δεκαετιών του 19ου αι. στο επίπεδο αναδυόμενης ευρωπαϊκής στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Ξεχωρίζουν οι Έλληνες το γένος γιατροί από τους συναδέλφους τους των άλλων Κοινοτήτων της πόλης και ας υστερεί η δική τους Κοινότητα πληθυσμιακά από την εβραϊκή και τη μουσουλμανική. Χωρίς αντιπαλότητες με τους συναδέλφους τους από τις άλλες Κοινότητες είχαν πρωτεύοντα ρόλο στη βαθμιαία εκτόπιση της εμπειρικής ιατρικής, σε όλες της τις εκδηλώσεις, από την επιστημονική ιατρική... Τούτο το βιβλίο, καθώς γράφηκε με στόχο την αναζήτηση και καταγραφή όλων των γιατρών αυτής της πόλης στο συγκεκριμένο διάστημα, καταγράφει με φροντίδα και προσπάθεια αντικειμενικότητας ό,τι έγινε δυνατό να συγκεντρωθεί και για τους άλλους γιατρούς που έδρασαν στο χώρο με ανάλογες επιδόσεις στην ιατρική αλλά και στην προσφορά υπηρεσιών στα έθνη τους.»
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης 1912-1913
Μέγας Γιάννης , University Studio Press
H έκδοση αυτή παρουσιάζει τα σημαντικότερα γεγονότα από τον Οκτώβριο του 1912 έως τον Ιούνιο του 1913, τα οποία οδήγησαν στην απελευθέρωση της πόλης, ακολουθώντας ημερολογιακή διαδρομή και περιέχοντας ιδιαίτερα πλούσια εικονογράφηση. Η ιστορία ξεκινάει με την επέλαση του ελληνικού στρατού έως τα πρόθυρα της Θεσσαλονίκης, την παράδοσή της από τον στρατηγό Ταχσίν πασά, την είσοδο στην πόλη του αρχιστρατήγου διαδόχου Κωνσταντίνου και την επομένη του βασιλιά Γεωργίου, ενώ παρουσιάζει την πορεία και τις ενέργειες του βουλγαρικού στρατού και τη διοικητική ενσωμάτωση της πόλης και της ευρύτερης περιοχής της Μακεδονίας στο ελληνικό κράτος. Γίνεται επίσης εκτεταμένη αναφορά στη δολοφονία του βασιλιά Γεωργίου τον Μάρτιο του 1913 και στις μετέπειτα διπλωματικές διεργασίες. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης ολοκληρώθηκε με την εκδίωξη του βουλγαρικού στρατού από αυτήν μετά από σφοδρές οδομαχίες και τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο που επακολούθησε.
Άνω πόλη
Παντελίδης Γιάννης, Γιαννάκου Εύη , Ανδρεάδης Θόδωρος, Ναλμπαντίδου Λία , University Studio Press
Η Άνω Πόλη συνιστά περιοχή με πολυεπίπεδη τοπογραφία όσο και παρελθόν: εστία σημαντικών βυζαντινών μνημείων, αποτελεί επίσης παλιό τουρκικό μαχαλά, τόπο όπου ρίζωσαν πρόσφυγες του '22, αμφιθεατρικό μπαλκόνι της πόλης προς το ανοιχτό μέτωπο της θάλασσας, λαϊκή γειτονιά με αυλές και ανθρώπινες σχέσεις, πεδίο όπου η φιλόδοξη σύγχρονη αρχιτεκτονική εγείρεται δίπλα στη διαυγή απλότητα της ανώνυμης. Οι φωτογράφοι του φετινού περίπατου περιηγήθηκαν τις μικρογειτονιές της Άνω Πόλης, κάθε μια σχεδόν με τη δική της εσωτερική θερμοκρασία. Ο Γιάννης Παντελίδης κινήθηκε στην περίμετρο της περιοχής, ανιχνεύοντας τα όριά της, γεωγραφικά και ιστορικά, όπως φανερώνουν οι σάκοι στο ξέφωτο του Επταπυργίου όπου παλιά στοιβάζονταν κορμιά εκτελεσμένων κρατουμένων, τα γειτονικά χριστιανικά κοιμητήρια (Ορθόδοξο, Αρμενικό, Διαμαρτυρομένων) οι μάντρες των οποίων χαράζουν στέρεα σύνορα στο θάνατο. Οι σκαλωσιές αναστήλωσης ανακαλούν τις πολιορκίες κατάκτησης της περίκλειστης πόλης, αντίθετα με τον σύγχρονο αστικό ιστό που ξεχύνεται παντού. Ο Παντελίδης επιχειρεί επίσης ταπεινότερης κλίμακας σπουδές, όπως το νοτισμένο έρημο δωμάτιο ή τα σκαλιά που σκοντάφτουν σε τοίχο, μια υπόρρητη ένδειξη αδιεξόδου.
Η Θεσσαλονίκη μέσα από τον φακό του Γιώργου Λυκίδη
Μέγας Γιάννης, Χόρμπος Νίκος , Λυκίδης Γιώργος , Ιανός
Το λεύκωμα παρουσιάζει τον αξιόλογο φωτογράφο του μεσοπολέμου, Γ. Λυκίδη, που έμεινε αξέχαστος με τις θαυμάσιες καρτ ποστάλ της πόλης μας. Ο Μέγας, που ευτύχησε να αποκτήσει το αρχείο Λυκίδη, το μελέτησε, συγκέντρωσε τα βιογραφικά στοιχεία του καλλιτέχνη, τακτοποίησε σε ενότητες το φωτογραφικό υλικό και μαζί με τον Χόρμπο, μας προσφέρουν μια πολύτιμη έκδοση που, όχι μόνο δικαιώνει τον καλλιτέχνη αλλά μας παρουσιάζει μια λαχταριστή Θεσσαλονίκη απο το μεσοπόλεμο ως το 1960.
Η Θεσσαλονίκη των συγγραφέων
Συλλογικό έργο, Αλαβέρας Τηλέμαχος 1926-2007,Βασιλικός Βασίλης 1934-, Βογιατζόγλου Στέλλα,Γερμανός Φρέντυ 1934-1999, Γιαννακοπούλου Ντόρα, Καλούτσας Τάσος, κ.ά., Ζατέλη Ζυράννα, Ζέη Άλκη 1925-, Ξανθούλης Γιάννης, Σκαμπαρδώνης Γιώργος, Σκούρτης Γιώργος, Σουρούνης Αντώνης 1942-, Φακίνου Ευγενία, Χριστιανόπουλος Ντίνος 1931- , Ιανός
Ημερολόγιο 2012: Θεσσαλονίκη
Κοροβίνης Θωμάς 1953- , Μεταίχμιο
Μέσα από πλούσιο υλικό αποτυπώνονται η ζωή και οι δραστηριότητες των κατοίκων της Νύμφης του Θερμαϊκού, που για αιώνες αποτέλεσε σταυροδρόμι πολιτισμών (Έλληνες, Εβραίοι, Τούρκοι κ.ά.). Στο ημερολόγιο περιλαμβάνονται:
- Σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό
- Πληροφορίες για τα ήθη, τα έθιμα και την ιστορία των κατοίκων της, το πλήθος των μνημείων της, καθώς και κείμενα για σημαντικές προσωπικότητες που γεννήθηκαν και έζησαν στη Θεσσαλονίκη
- Συνταγές
- Κείμενα περιηγητών και επισκεπτών
- Ποιήματα και τραγούδια
- Λογοτεχνικά κείμενα που σχετίζονται με την πόλη.
Γιαγκιόζης Φαίδων , Κυριακίδη Αφοί
Το βιβλίο είναι προϊόν δεκαετούς προσπάθειας του συγγραφέα που αναζήτησε νέες ιστορικές πηγές και μαρτυρίες - κάθε εποχής - αυτοπτών μαρτύρων, για μια πόλη όπου κάτω από την κυριαρχία των Οθωμανών ζούσαν αρμονικά οι Κοινότητες των Χριστιανών, των Εβραίων και των Μουσουλμάνων. Στον αιώνα που πέρασε η Θεσσαλονίκη είχε ένα κύριο γνώρισμα, την υποδοχή προσφύγων και τον σφιχτό εναγκαλισμό της εξουσίας από την Αθήνα. Στη νέα χιλιετία η πόλη, όπως αποκαλύπτεται από την ιστορική έρευνα του συγγραφέα, εξακολουθεί να έχει βαρίδια στα πόδια της κι αντί να ανοίγεται για νέες ευκαιρίες προς βορρά, έχει ακόμη απλωμένο το χέρι της προς την Αθήνα και ζητιανεύει ψίχουλα. Ο αιώνας που πέρασε ήταν πράγματι μεστός από γεγονότα, αλλά οι άνδρες που είχαν όραμα γι’ αυτήν ήσαν ελάχιστοι. Μετά την απελευθέρωση του 1912, κάθε δεκαετία που έρχονταν είχε απρόβλεπτα συναρπαστικά γεγονότα που την επηρέασαν εντυπωσιακά, ενώ οι ολίγοι πλούτισαν σε βάρος της. Όσα κι αν έγιναν σ' αυτήν την περιούσια πόλη, δεν μπόρεσαν να την βγάλουν από την Βαλκανική νοοτροπία της. Σ' ένα από τα εισαγωγικά κεφάλαια με τον τίτλο "Ιχνηλασία της πόλης", ο συγγραφέας τονίζει: - Εκατό χρόνια από την απελευθέρωσή της λοιπόν, γιορτάζει η Θεσσαλονίκη (1912 - 2012) από τον Οθωμανικό ζυγό. - Τί ήταν ο αιώνας που πέρασε; - Τί έγινε μετά την απελευθέρωσή της; - Ποιοί ήσαν οι πρωταγωνιστές της; - Ποιά γεγονότα διαμόρφωσαν τον χαρακτήρα και την φυσιογνωμία της; - Ποιά ήταν η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων; - Πως επηρεάστηκε από τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, του Πόντου, της Ανατολικής Ρωμυλίας και των άλλων κοινοτήτων του Ελληνισμού; - Γιατί η Θεσσαλονίκη επί δεκαετίας διοικείτο από τους Κρήτες και Πελοποννησίους; - Ποιά ήταν η συμπεριφορά της Αθήνας, έναντι της Θεσσαλονίκης; - Οι σχέσεις ήταν προϊσταμένου προς υφιστάμενου. - Ποιός είναι ο ρόλος της σήμερα στην Ευρωπαϊκή προοπτική και στις συμπληγάδες της οικονομικής κρίσης;
Θεσσαλονίκη 1912-2012, Το μέλλον του παρελθόντος
Ναρ Λέων Α. 1974- , Γερόλυμπος Γιώργης , Καπόν
Το βιβλίο που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καπόν, με αφορμή την εκατοστή επέτειο από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, αποτυπώνει, με υλικό απρόσμενο και με μια φρέσκια οπτική το σύμπαν της πόλης, μεταδίδοντας την αίσθηση των βυζαντινών αποχρώσεών της και αναδεικνύοντας παράλληλα όψεις της σύγχρονης δυτικής μεγαλούπολης. Το κείμενο και οι 150 εικόνες που περιλαμβάνονται στον τόμο επικαιροποιούν τη μνήμη και καταδεικνύουν τις σπουδαίες μεταβολές που έχει υποστεί η Θεσσαλονίκη τον τελευταίο αιώνα.
Οι συντελεστές του έργου δεν αρκούνται στην χρονολογική απαρίθμηση των σπουδαιότερων γεγονότων της ιστορικής διαδρομής της Θεσσαλονίκης. Αντίθετα, επιχειρούν μια σύνθεση όψεων της ιστορίας της πόλης, της δημόσιας εικόνας και του πολιτισμού της, στο χρονικό πλαίσιο του τελευταίου αιώνα, χωρίς να ακολουθούν αυστηρά μία μόνο συγκεκριμένη επιστημονική οπτική (π.χ. ιστορική, κοινωνιολογική, αρχιτεκτονική ή άλλη). Παράλληλα, ανιχνεύουν την κοινωνική ανθρωπογεωγραφία της Θεσσαλονίκης, δίνοντας την αίσθηση του πολιτισμού της καθημερινότητας.
Θεσσαλονίκη, Ημερολόγιο 2012
Κυρίες της Θεσσαλονίκης
Σιμιτζής Στράτος , Κυριακίδη Αφοί
Ο Στράτος Σιμιτζής εισήλθε στην οικογένεια του τύπου το 1961 όταν νυμφέφθηκε την ιδιοκτήτρια και εκδότρια της εφημερίδας "Ελληνικός Βορράς" Τέσα Λεβαντή. Ως συνιδιοκτήτης-διευθυντής του "Ελληνικού Βορρά" εισήγαγε στον ελληνικό ημερήσιο τύπο τη φωτοσύνθεση και την εκτύπωση offset. Από το 1967-1969 διετέλεσε εκδότης της απογευματινής εφημερίδας "Εσπερινή ώρα". Στην αρχή του 1976 απεχώρησε από τον "Ελληνικό Βορρά". Το 1964 εξελέγη Δημοτικός Σύμβουλος -πρώτος σε σταυρούς- με την παράταξη του γιατρού Αθαν. Καζινάρη. Το 1967 επαύθη από τη δικτατορία και επέστρεψε στο Δήμο Θεσσαλονίκης το 1974. Το 1965-66 εξελέγη Αντιπρόεδρος στον ΠΑΟΚ και την περίοδο 1972-73 εξελέγη Πρόεδρος. Είναι απόφοιτος του Αμερικανικού Κολλεγίου "Ανατόλια", μέλος της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, παλαιότερα του Rotary Club και του Propeller Club.
Είναι μέλος της Ενώσεως Συντακτών Περιοδικού Τύπου και μέλος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων και Συγγραφέων Τουρισμού. Διετέλεσε σχολιογράφος (μέχρι πρότινος) στην εφ. "Ελληνικός Βορράς" συνεργάτης του περιοδικού Επιλογές και του περιοδικού Φιλοξενία και Τουρισμός και Σύμβουλος τύπου και δημοσιότητας στην Ολυμπιακή Α.Α.Ε. και Ολυμπιακή-Victoria. Σήμερα είναι ανταποκριτής της μηνιαίας οικονομικής επιθεώρησης Ασφαλιστική Αγορά (έτος ιδρύσεως 1977), εκπρόσωπος της "Οικονομικής Βιομηχανικής Επιθεώρησης" (έτος ιδρύσεως, 1934) και ελεύθερος συνεργάτης εφημερίδων και περιοδικών. Έχει τιμηθεί με μετάλλιο από τον "Σύνδεσμο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας" για την προσφορά του στον ελληνικό τύπο.
Μια απόφαση μάχομαι μέχρι το τέλος: Θεσσαλονίκη 1946 - '47
Κατσαρός Τάσος Α. , Ιδιωτική Έκδοση
[...] Ένας πρόλογος, βέβαια, δεν μπορεί να επιχειρήσει την ανάλυση ενός κειμένου. Αποτελεί απλώς μια συγκεκριμένη σύσταση... Υπογραμμίζει τη σημασία των πληροφοριών που μας δίνει, αναζητά τον τρόπο μιας συνοπτικής εκτίμησης και προσπαθεί σε ένα γενικό συμπέρασμα να διατυπώσει την προσωπική άποψη αυτού που συντάσσει τον πρόλογο. Και εγώ ως συντάκτης αυτού του προλόγου θέλω να πω, χωρίς καμιά επιφύλαξη ότι το βιβλίο του Τάσου Κατσαρού, ανεξάρτητα από κάποιες διαφωνίες που μπορώ να έχω σε ένα μέρος των κριτικών του παρατηρήσεων, είναι ένα σημαντικό προϊόν μιας ιστορικής έρευνας για το είδος και το περιεχόμενο της οποίας δε μας έχει συνηθίσει η κλασική ιστοριογραφία. Βέβαια αν δεχτούμε τον τρόπο με τον οποίο ο Georg Ingert κατατάσσει τις σχολές της ιστοριογραφίας και ιδιαίτερα τον τρόπο με τον οποίο χαρακτηρίζει τη μαρξιστική σχολή, θα μπορούσαμε εκεί να κατατάξουμε την ιστοριογραφική προσπάθεια του Τ.Κ. Πάνω από όλα όμως είναι μια τολμηρή, επίπονη έρευνα που φέρνει στην επιφάνεια τις πικρές αλήθειες των "πέτρινων" χρόνων της νεότερης ιστορίας και υπογραμμίζει μια λανθάνουσα θλίψη για τον τρόπο που αποκαταστάθηκαν στη συνείδηση ενός μεγάλου μέρους του λαού μας εκείνες οι θυσίες. Είναι μεγάλο κέρδος η ανάγνωσή του... (Γ. Χ. Χουρμουζιάδης, από τον πρόλογο της έκδοσης)
Μια ζωή για τα Βαλκάνια
Γιαγκιόζης Φαίδων , Κυριακίδη Αφοί
Η μάθηση και η εκπαίδευση χιλιάδων παιδιών που ζυμώθηκαν με το χώμα και τη γνώση κι έκαναν την ελληνική γη να καρπίσει σ’ όλη την επικράτειά της, ήταν το όραμα του Γενάρχη της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής της Θεσσαλονίκης Τζον Χένρυ Χάουζ. Η ίδρυση της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής Θεσσαλονίκης πριν 108 χρόνια αναφέρεται στο βιβλίο «Μια ζωή στα Βαλκάνια», όπως τα διηγήθηκε η σύζυγος του Χάουζ, Σούζαν Άντελαϊν, στη «Κυρά της Ουρανούπολης» Τζόυς Νάνκιβελ. Η εκατονταετής και πλέον ιστορία της Σχολής συμπίπτει και με τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και όλα τα συγκλονιστικά γεγονότα που σημάδεψαν τον περασμένο αιώνα. Το βιβλίο που μεταφράστηκε από τον εκδοτικό οίκο των Αδελφών Κυριακίδη επιμελήθηκε ο δημοσιογράφος Φαίδων Γ. Γιαγκιόζης που εξιστορεί την παράλληλη πορεία της εξέλιξης της Θεσσαλονίκης μέχρι τις ημέρες μας.
Μια πόλη που ξεχνάει το όνομά της
Σκαμπαρδώνης Γιώργος, Ρηγόπουλος Δημήτρης,Βικόπουλος Θανάσης, Τσαντήλα Όλγα, Τσολάκη Κυριακή, Κουκουμάκας Κώστας, Ιωσηφέλης Παναγιώτης,
Τσιτσόπουλος Στέφανος, Τούλας Γιώργος, Καντούρης Κώστας, Συλλογικό έργο , Ιανός
Ένα πορτρέτο της Θεσσαλονίκης, μέσα από φωτογραφίες του Αλέξανδρου Αβραμίδη, της τελευταίας δεκαετίας. Άνθρωποι, χώροι και καταστάσεις εναλλάσσονται σε μία προσπάθεια να αναδειχθεί η ιδιαίτερη φυσιογνωμία της πόλης. Εικόνες που προέκυψαν είτε μέσα από τις προσωπικές αναζητήσεις του φωτογράφου είτε στα πλαίσια φωτογραφικών εργασιών που του ανέθεσαν έντυπα του περιοδικού και ημερήσιου τύπου. Το βιβλίο πλαισιώνεται από κείμενα των: Γιώργου Σκαμπαρδώνη, Δημήτρη Ρηγόπουλου, Θανάση Βικόπουλου, Όλγας Τσαντήλα, Κυριακής Τσολάκη, Κώστα Κουκουμάκα, Παναγιώτη Ιωσηφέλη, Στέφανου Τσιτσόπουλου, Γιώργου Τουλά, Κώστα Κουντούρη, με αναφορά στην πόλη, με τους οποίους ο φωτογράφος κατά καιρούς έχει συνεργαστεί.
Περπατώντας τη Θεσσαλονίκη
Πάνου Παρίσης , MagicHour Books
Πρόκειται για έναν αστικό περιπατητικό οδηγό με 23 αυτόνομες διαδρομές και αντίστοιχους χάρτες. Οι διαδρομές καλύπτουν τόσο το ιστορικό και τουριστικό κέντρο, όσο και τις ήσυχες και απομακρυσμένες γειτονιές. Κάθε μια από τις 23 ξεχωριστές κάρτες περιλαμβάνουν πληροφορίες για αξιοθέατα, μουσεία, προτάσεις για διασκέδαση και ξεκούραση, αλλά και δύο πανοράματα που αφορούν στο τι βλέπει κανείς από σημεία και θέα.
Το δικό μας 2ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης
Μουμουζιάς Γεώργιος , Κυριακίδη Αφοί
Ο Γιώργος Μουμουζιάς γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Είναι απόφοιτος του Β΄ Λυκείου, πτυχιούχος Φυσικής και διδάκτωρ Χημείας. Έχει εργαστεί ως εκπαιδευτικός στη μέση και την ανώτατη εκπαίδευση, ενώ τα τελευταία χρόνια είναι επιθεωρητής του Υπουργείου Εργασίας. Στη λογοτεχνία εμφανίστηκε το 2007 με το βιβλίο "Με καμπάνα παντελόνι..." (University Studio Press). Το 2ο Γυμνάσιο - Λύκειο είναι ένα από τα πιο ιστορικά εκπαιδευτήρια της Θεσσαλονίκης. Έχοντας συμπληρώσει σχεδόν έναν αιώνα παρουσίας στα εκπαιδευτικά δρώμενα της πόλης, φιλοξένησε στα θρανία του κορυφαίες προσωπικότητες της χώρας μας, ενώ από τις έδρες του δίδαξαν λαμπροί επιστήμονες. Μέσα από τις αφηγήσεις είκοσι πέντε και πλέον γνωστών και καταξιωμένων αποφοίτων του και την έρευνα των αρχείων του, ξετυλίγεται, παράλληλα με την ιστορία του σχολείου, η ιστορία της Θεσσαλονίκης τα τελευταία εκατό χρόνια, μια και το σχολείο είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτήν. Γεγονότα όπως ο Α΄ παγκόσμιος πόλεμος, η προσφυγιά του '22, η οικονομική κρίση στις αρχές της δεκαετίας του '30, η μεταξική περίοδος, ο Β΄ παγκόσμιος πόλεμος, η κατοχή, ο εμφύλιος, η δικτατορία, οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις κ.λ.π. αφήνουν έντονο το στίγμα τους στην καθημερινότητα της μαθητικής ζωής και συναρθρώνονται με εκδρομές, "κοπάνες", αποβολές, καταλήψεις, διακρίσεις...
1934-2009: 75 χρόνια Πειραματικό
Καλλίνης Γιώργος, Χασάπη - Χριστοδούλου Ευσεβία,Χατζηβασιλείου Βασίλης , Ιανός
Πρόκειται για μια περιήγηση σε κείμενα και εικόνες που καταγράφουν την παρουσία του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στην εκπαιδευτική και κοινωνική πραγματικότητα της πόλης από το 1934, έτος ίδρυσής του, μέχρι σήμερα, μια παρουσία ακόμη διακριτή. Ξεφυλλίζοντας κανείς αυτό το Λεύκωμα γίνεται κοινωνός της πολύπλευρης δραστηριότητάς του: Γνωρίζει τον ιδρυτή του ΠΣΠΘ, τον σπουδαίο αγωνιστή του εκπαιδευτικού δημοτικισμού Αλέξανδρο Δελμούζο και παράλληλα θαυμάζει το κτήριο, ένα έργο τέχνης του μεγάλου έλληνα αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη. Ενημερώνεται για το περιοδικό που εξέδιδε το Πειραματικό Σχολείο, τα "Χρονικά" και την πολύχρονη κυκλοφορία του. Τέλος, γνωρίζει τα πρόσωπα των μαθητών, των νηπιαγωγών και των δασκάλων, των καθηγητών, των διευθυντών και των εποπτών που με το έργο, τις πρωτότυπες ιδέες, τα οράματα και τη δημιουργικότητά τους αποτύπωσαν όλα αυτά τα χρόνια την ταυτότητα αυτού του ιστορικού και πρωτοπόρου σχολείου.
Η μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης
Καραδήμου - Γερόλυμπου Αλεξάνδρα, Χαστάογλου Βίλμα, Ιωαννίδου Ελένη, Χεκίμογλου Ευάγγελος Α.,Φουντανόπουλος Κώστας, Δώδος Δημοσθένης Χ.,Τσιρώνης Θεοδόσης Α. , Επίκεντρο
Περιέχονται οι εισηγήσεις:
- Αλέκα Καραδήμου - Γερόλυμπου, "Πολεοδομικός σχεδιασμός και προσφυγική εγκατάσταση: μια δύσκολη σχέση"
- Βίλμα Χαστάογλου, "Προσφυγική εγκατάσταση. Κοινωνικοί και πολεοδομικοί μετασχηματισμοί."
- Ελένη Ιωαννίδου, "Η Αγία Φωτεινή: ίχνη ενός συνοικισμού σε διαρκή εκκρεμότητα"
- Ευάγγελος Χεκίμογλου, "Επαγγελματικές πτυχές της εγκατάστασης των προσφύγων"
- Κώστας Φουντανόπουλος, "Πρόσφυγες και εργατικό κίνημα στο Μεσοπόλεμο"
- Δημοσθένης Δώδος, "Οι πρόσφυγες στις εκλογές: από τον Βενιζέλο στον Κονδύλη"
- Θεοδόσης Τσιρώνης, "Πρόσφυγες σε εθνικιστικές οργανώσεις στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου"
Η περιφέρεια Θεσσαλονίκης στον 20ό αιώνα
Το βιβλίο αυτό ερευνά την κοινωνική ιστορία της περιφέρειας της Θεσσαλονίκης κατά τον 20ο αι., έως το 1945.
Αναλύονται η ευρύτερη ανθρωπογεωγραφία της περιοχής, οι εξελίξεις στην οικονομία, οι τάξεις και τα στρώματα στην κοινωνία της υπαίθρου αλλά και μείζονα κοινωνικά ζητήματα, όπως υγεία, περίθαλψη, εργασία, εκπαίδευση και το γυναικείο κίνημα. Παρατίθεται μια εκτεταμένη έρευνα και ανάλυση του τρόπου με τον οποίο διαχειρίστηκε ο κοινοτικός θεσμός, οι κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις στους τομείς παραγωγής και ο τρόπος που αλληλεπιδρούσαν, μέσω της οργάνωσης των εργαζομένων σε συντεχνίες και συνδικάτα. Καταγράφονται επίσης πολιτισμικά θέματα και έθιμα των κατοίκων, ενώ υπάρχει εκτεταμένη αναφορά σε δημογραφικά στοιχεία της περιοχής. Στο έργο διερευνάται επίσης η πρόταση η οποία κατατέθηκε, στον 20ό αιώνα, από ριζοσπαστικές κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις για τη μετάβαση σε ένα νέο κοινωνικό σύστημα και υπέδειξε τον τρόπο διαφορετικής δόμησης της κοινωνίας μέσω παρέμβασης των μη προνομιούχων κοινωνικών στρωμάτων. Πρόκειται για μία πολύπλευρη έρευνα που καταδεικνύει ένα πλήθος πτυχών που συναποτελούσαν το σύνολο της κοινωνικής ιστορίας στην περιφέρεια της Θεσσαλονίκης, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.
Παππά Βασιλική Β. , Εκδόσεις Σταύρος Σαρτίνας Μουσικό Σχολείο Θεσσαλονίκης
Η Βασιλική Β. Παππά γεννήθηκε στα Τρίκαλα αλλά ζει στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε ποιμαντική και κοινωνική θεολογία στα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Βελιγραδίου. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με ειδίκευση στην εκκλησιαστική ιστορία. Εξειδικεύτηκε στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας σε θέματα: οργάνωσης και διοίκησης σχολικών μονάδων, επικοινωνίας - δημοσίων σχέσεων και ειδικής αγωγής. Απέκτησε δίπλωμα από τη Σχολή Στελεχών Παιδικών Εξοχών του Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας, τη Σχολή Τυφλών της Θεσσαλονίκης (γραφής BRAILLE) και το Τμήμα Κοινωνικής Πρόνοιας του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Παρακολούθησε μεγάλο αριθμό επιμορφωτικών προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, marketing - managemet, προστασίας και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και διάχυσης της πληροφόρησης. Τελείωσε τα τμήματα της ΧΑΝΘ: Θεατρική Εκπαίδευση, Κουκλοθέατρο, Τεχνικές Αφήγησης και Μυθοπλασίας και το Εργαστήρι-Φώνηση. Το έτος 2006-07 παρακολούθησε το Εργαστήρι Συγγραφικής Τέχνης στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την αγιογραφία - ζωγραφική - ψηφιδωτό, και έχει παρακολουθήσει κύκλους μαθημάτων Ιστορίας της Τέχνης τόσο στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο όσο και στο Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Έχει δίπλωμα Σερβικής και Ρωσικής γλώσσας από το Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. Εκδόθηκαν τα βιβλία της: "Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία: Βιογραφικό λεξικό των Δήμων Θεσσαλονίκης και Πυλαίας", "Οι Βίοι Αγίων και οι εικονιζόμενες μορφές τους ως πρότυπα πνευματικής ζωής", "Μουσεία-πινακοθήκες: Περιήγηση σε χώρους τέχνης και πολιτισμού της Θεσσαλονίκης" κ.ά. Μεγάλος αριθμός άρθρων της είναι δημοσιευμένα σε πολλά επιστημονικά περιοδικά. Ασχολείται με την ποίηση. Ποιήματά της έχουν ανθολογηθεί σε διάφορα περιοδικά καθώς και στα ανθολόγια "Υπάρχουν ποιητές;" και "Μη βία" από τις εκδ. Μαλλιάρη. Δημοσιογραφεί στις εφημερίδες "Hellenic Voice" του Σικάγου και στη διαδικτυακή εφημερίδα www.gnomihalkidikis.gr.
Οι μιναρέδες της Θεσσαλονίκης
Παπάζογλου Άρης , Σφακιανάκη Κορνηλία
Το μετρό μετρά τη Θεσσαλονίκη
Θεολόγου Κώστας, Κωνσταντινίδη Μαρία , University Studio Press
Οι εργασίες διάνοιξης του Μετρό Θεσσαλονίκης αποκάλυψαν σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα σε έξι σημεία της πόλης, κάτι αναμενόμενο σε μια πόλη με τόσο μεγάλη ιστορία και τόσους πολιτισμούς που πέρασαν και εδραιώθηκαν σ' αυτή. Η αρχαιολογική ανασκαφή καλύπτει συνολική έκταση 19.200 m2 και η Αττικό Μετρό Α.Ε., σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού, θα αναδείξει τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα σε κεντρικούς σταθμούς του δικτύου. Την αξονική τομογραφία στο επιφανειακό σώμα και στα σπλάχνα της πόλης την αποτυπώνει ιστορικά ο Καιρός, αλλά την αναγκαστική υπενθύμιση αυτής της ιστορίας μάς την προκαλούν έργα μεγάλης κλίμακας, όπως το μετρό της πόλης. Ενίοτε, τέτοιες κατασκευαστικές υποδομές μπορούν να αποκαταστήσουν κομμάτια της ιστορίας. Αυτά τα κομμάτια της ιστορίας ως μνημονικά ίχνη -όχι απλώς του αστικού χώρου, αλλά και των ιστορικών παραλείψεων και αποσιωπήσεων που θέσπισαν τρόπον τινά οι κυρίαρχες εξουσίες- οφείλουμε στη νεοτερική εποχή μας να τα αναστοχαστούμε και να τα εκθέσουμε σε κοινή θέα, δηλαδή σε δημόσια γνώση.
Το μέτωπο της Θεσσαλονίκης
Mann A. J. , Μίχα Ευνίκη , Κυριακίδη Αφοί
Ο συγγραφέας A. J. Mann, ο οποίος υπηρετούσε κατά τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, ως αξιωματικός στο λόχο αεροστάτων του Αγγλικού Στρατού στη Θεσσαλονίκη, καταγράφει και σχολιάζει τις σημαντικότερες στρατιωτικές και πολιτικές δραστηριότητες της περιόδου 1914 - 1918 στα Βαλκάνια. Από τη ζωντανή περιγραφή - από προσωπικά βιώματα - της καθημερινής ζωής τόσο των πολιτών, όσο και των στρατιωτικών διαφόρων εθνοτήτων που συνυπήρχαν τότε στη Θεσσαλονίκη, μεταφέρεται ο αναγνώστης στην εποχή εκείνη, την τόσο καθοριστική για το μέλλον της πατρίδας μας. Ακόμη, από τις αναφορές του συγγραφέα σε διάφορα ιστορικά γεγονότα, συνειδητοποιεί κανείς την αδιάπτωτη παρουσία της Θεσσαλονίκης ως μεγαλοαστικού κέντρου, επί 2300 χρόνια. Ευχάριστη έκπληξη στον αναγνώστη προκαλούν οι 40 ζωγραφικοί πίνακες που υπάρχουν σαν λεύκωμα στο τέλος του βιβλίου. Οι πίνακες αυτοί φιλοτεχνήθηκαν από καταξιωμένο ζωγράφο που υπηρετούσε και αυτός ως παρατηρητής στον ίδιο λόχο αεροστάτων στη Θεσσαλονίκη.
Ακερμανίδης Λάζαρος , Φωτογραφίζοντας
[...] Η κατοχή και ειδικότερα ο εμφύλιος πόλεμος μέχρι σήμερα αποτελούν μια σχεδόν απαγορευμένη ζώνη από τους επίσημους ιστορικούς της φωτογραφίας. Τα στεγανά όμως πρέπει να σπάσουν και να καταγραφούν όλα τα στοιχεία των φωτογράφων. Χρησιμοποιώντας δε σαν κυρίαρχο κριτήριο, το ήθος, να αναλυθεί και αξιολογηθεί και το φωτογραφικό έργο αλλά και η κοινωνική προσφορά τους. Η περίπτωση του φωτογράφου Λαζάρου Ακερμανίδη είναι πολύ ιδιαίτερη στο χώρο της φωτογραφίας. Όχι μόνο γιατί το φωτογραφικό του αρχείο, ελέχθηκε ότι εχάθηκε και κατόπιν ευρέθηκε, αλλά γιατί η οικειοποίησή του από άλλο φωτογράφο μπέρδεψε τους ιστορικούς και προξένησε αλυσιδωτά λάθη στην καταγραφή των στοιχείων, πράγμα ιστορικά ανεπίτρεπτο. [...]
Το χαμένο φωτογραφικό αρχείο, και κατά γενική ομολογία αξιολογότατο, βγήκε στο φως χάριν της επιμονής του ανιψιού του φωτογράφου κ. Ιωάννη Ακερμανίδη που το είχε διασώσει. Ο οποίος προσπαθούσε επί χρόνια να αποδείξει την πατρότητα των φωτογραφιών που παρουσιαζόντουσαν σε εκθέσεις άλλων φωτογράφων. Περιπέτειες που φαντάζουν τραγελαφικές με τα σημερινά αδιάψευστα στοιχεία. [...] (Μανόλης Κασιμάτης)
Χρονικά των αλώσεων της Θεσσαλονίκης
Συλλογικό έργο, Καμινιάτης Ιωάννης, Ευστάθιος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης, Αναγνώστης Ιωάννης , Άγρα
Ποιος, ξέροντας να συνθέτει θρήνους για οδυνηρά γεγονότα, θα μπορούσε να θρηνήσει, όπως της αξίζει, την πόλη της Θεσσαλονίκης; Αυτή η πόλη, όσο ξεπερνούσε παλιά κατά πολύ όλες τις άλλες σε ευημερία και φαινόταν παντού υπέροχη και ζηλευτή, τόσο τώρα γνώρισε τη δυστυχία και αποτελεί το θέμα πολλών θρήνων. Όσοι, έστω και για λίγο χρόνο, συνέβη να απολαύσουν τα αγαθά της, δεν μπορούν να πουν τίποτε άλλο για αυτήν παρά πράγματα στενάχωρα στην ψυχή και που προκαλούν ροή δακρύων. Αυτή ξεπερνούσε πολλές πόλεις σε ομορφιά και σε γεωγραφική θέση και άλλες τόσες σε μέγεθος και σε αφθονία αγαθών. Ήταν απερίγραπτη σε όλα. Αλλά, ενώ πριν υπερηφανευόταν για τα αγαθά της και τον θρυλικό της πλούτο, τώρα όλα χάθηκαν, αλίμονο, και πήραν άσχημη τροπή.
(Ιωάννης Αναγνώστης)
Η Θεσσαλονίκη και το μακεδονικό μέτωπο
Από τον Οκτώβριο του 1915 μέχρι τον πρώτο μήνα του 1916, 250.000 άνδρες, Γάλλοι και Βρετανοί, αποβιβάστηκαν στο ξαφνιασμένο λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Ποτέ άλλοτε, στη μακρότατη ιστορία της η πόλη, δεν είχε δεχτεί τόσα στρατεύματα. Ήταν η αρχή μιας ανεπανάληπτης συρροής στρατευμάτων και ευκαιριακού πλήθους ανθρώπων που κράτησε τη ζωή της σε μια ξέφρενη κίνηση μέχρι το τέλος του Μεγάλου Πολέμου. Το φωτογραφικό υλικό που παρουσιάζεται στο βιβλίο, μικρό δείγμα από τη δραστηριότητα της Φωτογραφικής Υπηρεσίας της Στρατιάς της Ανατολής, παραδίδει σπάνια τεκμήρια από τη ζωή μέσα στην πόλη της Θεσσαλονίκης (ανεκτίμητη η φωτογράφιση της πόλης στη διάρκεια της μεγάλης πυρκαγιάς τον Αύγουστο του 1917) αλλά είναι και μια μικρή αναφορά για τις πόλεις της Βέροιας, Έδεσσας, Φλώρινας. Σερρών της περιοχής του Αξιού αλλά και πόλεων της Σερβίας, όπως το Μοναστήρι, το Νέγκοτιν και τη Δοϊράνη.
Θεσσαλονίκη, πατρίδα χωρίς σύνορα
Γιαγκόζης Φαίδων Γ. , Μαλλιάρης Παιδεία
Το βιβλίο αυτό αναδεικνύει τον ιδιαίτερο και μοναδικό χαρακτήρα της Θεσσαλονίκης. Τα κείμενα του δημοσιογράφου Φ. Γιαγκόζη, συνοδευόμενα από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αναδύουν την ιστορία της πόλης, η οποία ξεκινά από την αρχαιότητα, περνά στη βυζαντινή εποχή, στην τουρκοκρατία, στην απελευθέρωση του 1912, στους βαλκανικούς πολέμους και στην υποδοχή Ελλήνων προσφύγων από τη Μικρά Ασία, στις περιπέτειες των δύο παγκοσμίων πολέμων, στην τρικυμιώδη περίοδο κατά τις δεκαετίες του '50 και 60' και φτάνει στη νεότερη εποχή.
Ιστορία της κατοχής 2
Μακεδονία - Θεσσαλονίκη
Βελένη Πολυξένη , Υπουργείο Πολιτισμού. Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων
Η ίδρυση της Θεσσαλονίκης, Η Θεσσαλονίκη κατά τη ρωμαιοκρατία, Η περίοδος της Τετραρχίας
- Η ιδιωτική και η δημόσια ζωή
- Τα νεκροταφεία
Τα μνημειακά συγκροτήματα της Θεσσαλονίκης: Ο αρχαιολογικός χώρος της πλατείας Κυπρίων Αγωνιστών, Το ελληνιστικό βαλανείο στη μετέπειτα αγορά των αυτοκρατορικών χρόνων, Η αγορά των αυτοκρατορικών χρόνων, Οι «Μαγεμένες», Το ανακτορικό συγκρότημα του Γαλερίου
- Γιορτές, θεάματα και κτήρια θεαμάτων
- Οι λατρείες
- Το ιερό των Αιγυπτίιον θεών
- Ο μεταφερμένος ιωνικός ναός
5. Ο χρυσός των Μακεδόνων
- Τεχνικές του χρυσού
- Τα πολύτιμα κτερίσματα στα νεκροταφεία της Μακεδονίας
- Ο κρατήρας του Δερβενίου
Μουσεία - Πινακοθήκες
Παππά Βασιλική Β. , Καλλιτεχνικό Γυμνάσιο Αμπελοκήπων Θεσσαλονίκης
Η Βασιλική Β. Παππά γεννήθηκε στα Τρίκαλα αλλά ζει στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε ποιμαντική και κοινωνική θεολογία στα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης και Βελιγραδίου. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με ειδίκευση στην εκκλησιαστική ιστορία. Εξειδικεύτηκε στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας σε θέματα: οργάνωσης και διοίκησης σχολικών μονάδων, επικοινωνίας - δημοσίων σχέσεων και ειδικής αγωγής. Απέκτησε δίπλωμα από τη Σχολή Στελεχών Παιδικών Εξοχών του Υπουργείου Υγείας Πρόνοιας, τη Σχολή Τυφλών της Θεσσαλονίκης (γραφής BRAILLE) και το Τμήμα Κοινωνικής Πρόνοιας του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Παρακολούθησε μεγάλο αριθμό επιμορφωτικών προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα Τοπικής Αυτοδιοίκησης, marketing - managemet, προστασίας και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος καθώς και διάχυσης της πληροφόρησης. Τελείωσε τα τμήματα της ΧΑΝΘ: Θεατρική Εκπαίδευση, Κουκλοθέατρο, Τεχνικές Αφήγησης και Μυθοπλασίας και το Εργαστήρι-Φώνηση. Το έτος 2006-07 παρακολούθησε το Εργαστήρι Συγγραφικής Τέχνης στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Τα τελευταία χρόνια ασχολείται με την αγιογραφία - ζωγραφική - ψηφιδωτό, και έχει παρακολουθήσει κύκλους μαθημάτων Ιστορίας της Τέχνης τόσο στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο όσο και στο Ινστιτούτο Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων. Έχει δίπλωμα Σερβικής και Ρωσικής γλώσσας από το Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου. Εκδόθηκαν τα βιβλία της: "Ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία: Βιογραφικό λεξικό των Δήμων Θεσσαλονίκης και Πυλαίας", "Οι Βίοι Αγίων και οι εικονιζόμενες μορφές τους ως πρότυπα πνευματικής ζωής", "Μουσεία-πινακοθήκες: Περιήγηση σε χώρους τέχνης και πολιτισμού της Θεσσαλονίκης" κ.ά. Μεγάλος αριθμός άρθρων της είναι δημοσιευμένα σε πολλά επιστημονικά περιοδικά. Ασχολείται με την ποίηση. Ποιήματά της έχουν ανθολογηθεί σε διάφορα περιοδικά καθώς και στα ανθολόγια "Υπάρχουν ποιητές;" και "Μη βία" από τις εκδ. Μαλλιάρη. Δημοσιογραφεί στις εφημερίδες "Hellenic Voice" του Σικάγου και στη διαδικτυακή εφημερίδα www.gnomihalkidikis.gr.
Περίπατοι κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη
Συλλογικό έργο, Στεριώτου Ιωάννα, Κονιόρδος Βασίλης, Ζυγομαλάς Δημήτριος, Στεφανίδης Ανέστης ,
Κέντρο Ιστορίας ΘεσσαλονίκηςΕλληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού
Οι "Περίπατοι Κληρονομιάς για τη Θεσσαλονίκη" αποτελούν ένα χρήσιμο και εύχρηστο οδηγό για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Ο επισκέπτης, αλλά και ο κάτοικος της Θεσσαλονίκης, με τον οδηγό αυτό ανά χείρας, θα έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν στις ομορφιές της πόλης, να ενημερωθούν για τα μνημεία και τα αξιοθέατά της, αισθανόμενοι κάτι από την αύρα που αναδύεται μέσα από τη μακραίωνη ιστορική διαδρομή της Θεσσαλονίκης.
Ένα καλοκαίρι στη Θεσσαλονίκη
[...] Χάρη στη στήριξη του Philippe Berthelot, διευθυντή του γραφείου του Γάλλου πρωθυπουργού Aristide Briand, η Marcelle Tinayre θα αναλάβει μια ειδική αποστολή στη Θεσσαλονίκη την άνοιξη του 1916. Στο πρόγραμμα περιλαμβανόταν η επίσκεψη των εγκαταστάσεων του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος και των συμμαχικών δυνάμεων της Στρατιάς της Ανατολής, καθώς και των γαλλικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της πόλης, αλλά και η γενικότερη εκτίμηση της κατάστασης, του ηθικού του στρατεύματος, της στάσης των ντόπιων κ.ά. Φτάνει στη Θεσσαλονίκη στις 29 Απριλίου 1916 και εγκαθίσταται στο πολυτελές Splendid Palace, στην παραλία της πόλης, το οποίο καταστράφηκε λίγο καιρό αργότερα από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Στην πόλη θα μείνει τεσσεράμισι μήνες, ως τις 10 Σεπτεμβρίου 1916, δηλαδή λίγο πριν την επικράτηση του βενιζελικού κινήματος στη Βόρεια Ελλάδα. Στο διάστημα της παραμονής της στη Θεσσαλονίκη θα επισκεφθεί -άλλοτε οργανωμένα στα πλαίσια του προγράμματος της Γαλλικής Στρατιωτικής Διοίκησης κι άλλοτε αυθόρμητα με τη συντροφιά νέων φίλων- ένα μεγάλο μέρος της περιοχής. Θα περιπλανηθεί στους μαχαλάδες, τις εκκλησίες, τα τζαμιά, τα μουσουλμανικά νεκροταφεία και θα επισκεφθεί κατ' επανάληψη τους καταυλισμούς των προσφύγων, τα στρατιωτικά νοσοκομεία και τα γαλλικά σχολεία, φτάνοντας μέχρι τις παρυφές του Μακεδονικού Μετώπου. Η Tinayre σύντομα θα αποδεσμευτεί από τις καθοδηγούμενες επισκέψεις και θα στρέψει τη ματιά της στον ντόπιο πληθυσμό και ειδικά στις γυναίκες. Οι σημειώσεις της αποτελούν μια χρήσιμη πηγή εθνογραφικού χαρακτήρα για την πληθυσμιακή σύνθεση της Θεσσαλονίκης, τις αντιθέσεις μεταξύ των εθνοτήτων, την κατάσταση των προσφύγων αλλά και για τη ζωή και τη θέση των γυναικών.
Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης
Κανδυλάκης Μανώλης , University Studio Press
Η κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου στις 28 Οκτωβρίου 1940 σήμανε την ουσιαστική αρχή μιας νέας περιόδου για τον Τύπο -και της Θεσσαλονίκης- που διακρίνεται για την αναστολή κάθε δραστηριότητας σχετικής όχι μόνο με την έκδοση νέων εφημερίδων, αλλά και με τη βελτίωση των τεχνικών τους εγκαταστάσεων, ενώ η κυκλοφορία τους και οι δυνατότητες σε ανθρώπινο δυναμικό περιορίστηκαν σημαντικά λόγω των πολεμικών επιχειρήσεων, της επιστρατεύσεως, της ανασφάλειας και των δυσχερειών αποστολής φύλλων στην επαρχία και της ελλείψεως του χαρτιού. Την περίοδο αυτή της παρακμής διαδέχθηκε άλλη με μεγαλύτερη διάρκεια και με χειρότερες κατά πολύ συνθήκες εργασίας. Είναι η Κατοχική περίοδος που αρχίζει στις 9 Απριλίου 1941 (ενωρίτερα από την κατάληψη της Αθήνας) και διαρκεί μέχρι τις 30 Οκτωβρίου 1944 (αργότερα από την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων από την Αθήνα).
Στην Κατοχή διακόπηκε η έκδοση όλων σχεδόν των εφημερίδων της Θεσσαλονίκης, κατασχέθηκαν οι εγκαταστάσεις τους και πριν τη μεταφορά του εβραϊκού πληθυσμού σταμάτησε η έκδοση των εβραϊκών εφημερίδων (αλλά και των άλλων ξενόγλωσσων). Η κατάσταση του δημοσιογραφικού κόσμου έφτασε σε αξιοθρήνητο σημείο, αφού η ανεργία προστέθηκε στην τραγική πραγματικότητα που δημιούργησε η ξένη Κατοχή. Οι εφημερίδες που εκδόθηκαν, νέες και παλιές, ήταν φυσικό να γίνουν όργανα των κατακτητών, η χρησιμοποίηση δημοσιογράφων για την έκδοσή τους ήταν περιορισμένη και επιλεκτική (αφού μειώθηκε ο όγκος τους, εκμηδενίστηκαν οι κυκλοφορίες τους, περιορίστηκαν οι οικονομικές τους βατότητες, αυξήθηκε ο αριθμός των δημοσιογράφων) μετά την καταφυγή στη Θεσσαλονίκη των δημοσιογράφων της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης και όσοι δεν ήθελαν να φιμωθεί η φωνή τους ή απέρριπταν τη συνεργασία τους με τους κατακτητές άλλαξαν τον επαγγελματικό τους προσανατολισμό. Ήταν και αυτή μια μορφή αντιστάσεως. [...]
Η πλατεία Ελευθερίας στη Θεσσαλονίκη
Συλλογικό έργο, Γκαλά - Γεωργιλά Έλλη, Γρηγορίου Αλέξανδρος Χ., Ζαρκάδα - Πιτσιόλη Χριστίνα , Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος
Εκκλησιαστική Σκάλα, Πύργος της Αποβάθρας, El Monturo, πλατεία Ολύμπου, πλατεία Ελευθερίας,. Μέσα από τις ονομασίες διαγράφεται η πορεία ενός τόπου, συνυφασμένη με τις ζωές των ανθρώπων που έζησαν και έδρασαν σ' αυτόν. Για αιώνες, πόλεμοι, επιθέσεις, λεηλασίες εναλλάσσονται με περιόδους ακμής και ευημερίας.
Και αργότερα, ένα πολύβουο και ετερόκλητο πλήθος εργάζεται, εμπορεύεται, διασκεδάζει αλλά και δίνει το "παρών" σε γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία.
Καρτ-ποστάλ της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 20ού αιώνα
Κίτσης Ευθύμιος Κ. , University Studio Press
Σ' αυτό το λεύκωμα ο συγγραφέας - επιμελητής συγκεντρώνει, ταξινομεί και αξιοποιεί ως πηγή ιστορικών στοιχείων τις ασπρόμαυρες καρτ-ποστάλ (ταχυδρομικά δελτάρια) από και προς τη Θεσσαλονίκη των αρχών του 20ού αιώνα. Προσφέρει έτσι ένα ενδιαφέρον ταξίδι που αναδεικνύει την ιστορική φυσιογνωμία της πόλης στη συγκεκριμένη εποχή. Μέσα από τις εικόνες και τις πληροφορίες που μας παρέχουν οι καρτ-ποστάλ και οι κατατοπιστικές κειμενολεζάντες τους αναδύονται και αναβιώνουν τα κυριότερα σημεία αναφοράς της Θεσσαλονίκης πριν και μετά τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917.
Μητέρα Θεσσαλονίκη
Πεντζίκης Νίκος Γαβριήλ , Κέδρος
Περιέχονται τα αφηγήματα: "Πρόσωπο και πόλη", "Αγορά", "Διάνοιξη οδού", "Αρχοντικός αυλόγυρος", "Μνήμη νεκρών", "Ληξιαρχικός", "Τοπίο του είναι", "Ένδον πόλη", "Επιστροφή", "Θεσσαλονίκη και ζωή", "Σύννεφα κι' αναπολήσεις", "Άποψη από τα βορειοδυτικά", "Πανόραμα και ιστορία", "Γραφικότητες", "Πλατεία Ελευθερίας", "Μητέρα Θεσσαλονίκη" και "Ο ναός του πολιούχου"
Το Α΄ Γυμνάσιο Θηλέων Θεσσαλονίκης
Κοσμάς Δημήτρης Α. , Κυριακίδη Αφοί
Εντέλει η κατάδυση στο παρελθόν, απώτερο ή πρόσφατο, αποτελεί γέφυρα με τον εαυτό μας, μας βοηθάει να νιώσουμε "ολόκληροι". Αυτής της υπέρβασης το ρόλο φιλοδόξησε να διαδραματίσει η γραφή. Να στείλει "μιαν ανάμνηση στο μέλλον", που την υπαγόρευε μια παρόρμηση, βασισμένη στη δεκάχρονη θητεία μου στο Α΄ Θηλέων. Απρόσβλητη από την οξείδωση του χρόνου συντηρούνταν αγαπητικά από την πρόφρονα διάθεση των μαθητριών μου, στις οποίες δεν αφιερώνω το βιβλίο, γιατί στην ουσία τους ανήκει.
Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης στον καιρό της Κατοχής
Καφταντζής Γιώργος , Επίκεντρο
Είμαστε ακατατόπιστοι για τη θυελλώδη εποχή της κατοχής με την εφιαλτική πραγματικότητα, όπου βυθιζόμασταν κάθε μέρα και πιο βαθιά στο ματωμένο βούρκο του πολέμου. Το σκοτάδι της σκλαβιάς μας έκλεισε σαν μια πελώρια μήτρα και μας ανάγκασε να ξαναγεννηθούμε. "Η πείνα και η κατοχή" έγραφε το 1945 ο Καζαντζάκης "στάθηκαν δυο μεγάλες πείρες αγνότητας. Θα 'ρθει μέρα που θα ξεχαστούν οι τουφεκισμένοι απ' τους βαρβάρους, θα καταλαγιάσουν τα πάθη. Ένας καινούριος λαός βγήκε. Πρέπει να τον πληροφορήσουμε σωστά..."
Σήμερα λοιπόν είναι ανάγκη μεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά να αποκαλυφθεί η αληθινή ιστορία της Εθνικής μας Αντίστασης και να διδάσκεται στα σχολειά. Να θάψουμε επίσημα και όλους όσους έπεσαν πολεμώντας ενάντια στο φασισμό που μαθαίνει στους ανθρώπους να δολοφονούν ανθρώπους. Κι ακόμα να τιμήσουμε εκείνους που αφιερώθηκαν ολόψυχα στον απελευθερωτικό αγώνα και εξαιτίας του καταδιώχτηκαν, βασανίστηκαν, σάπισαν στις φυλακές, διέκοψαν τις σπουδές τους και τσακίστηκε το μέλλον τους.
Βυζαντινή Θεσσαλονίκη
Μαυροπούλου - Τσιούμη Χρυσάνθη , Ρέκος
Η Θεσσαλονίκη, κέντρο της Μακεδονίας και του βορειοελλαδικού χώρου γενικότερα, πήρε το νέο "δυτικοευρωπαϊκό" πρόσωπό της στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Ακολουθώντας ανεξέλεγκτους ρυθμούς ανάπτυξης μέσα στις νεότερες ιστορικές συνθήκες της έγινε μια πόλη μεγάλη, ένα μεγάλο οικονομικό κέντρο, που συγκεντρώνει το ενδοεθνικό και το διεθνές ενδιαφέρον για πολλούς λόγους. Η αμφιθεατρική δόμησή της και η παραθαλάσσια θέση τη βοήθησαν να διατηρήσει ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα. Πολλά έχουν γραφεί κατά καιρούς για τη φυσιογνωμία και την ατμόσφαιρα της νεότερης πόλης, όλα ειπωμένα με αγάπη, ακόμη κι όταν, σωστά, γίνεται και κάποια κριτική. Όλοι όμως σχεδόν όσοι έγραψαν για το νέο πρόσωπο της πόλης είχαν πάντα στη σκέψη τους και στην ψυχή τους αυτό το μοναδικό συνδυασμό της σύνδεσης της καινούριας ζωής με το ιστορικό πρόσωπό της.
Παρασκευόπουλος Γεώργιος Π. , Κυριακίδη Αφοί
Την πορεία από την περιοχή Γουρούχ της Κερασούντος μέχρι την εγκατάσταση στο χωριό Αυγή του Λαγκαδά, σκιαγραφεί ο Γιώργος Παρασκευόπουλος στο βιβλίο του, που φέρει τον τίτλο Ένας λαός δύο πατρίδες. Στις 170 σελίδες του έργου περιέρχεται ο συγγραφέας αρχικά τον ιστορικό χώρο του Πόντου και στην συνέχεια τα σημαντικότερα γεγονότα που διαδραματίστηκαν πριν και κατά την έξοδο. Οι αντίξοες συνθήκες που συνόδευσαν την εγκατάσταση στην δεύτερη πατρίδα και οι προσδοκίες για το νέο ξεκίνημα αποτελούν το κεντρικό πυρήνα του βιβλίου, που συμβάλλει καίρια στην ιστοριογραφία της νεώτερης Ελλάδος. Σε μια εθνολογική προσέγγιση προβαίνει μετά ο πονήσας παραθέτοντας τη δομή της κοινωνίας η οποία αποτελείται από περίπου είκοσι οικογένειες, των οποίων εξετάζει τη πατριαρχική τους δομή όπως και το γενεαλογικό τους δέντρο. Η ιστορική πορεία, η κοινωνική οργάνωση της αμιγούς ελληνοποντιακής κοινωνίας της Αυγής με τους ιδιαίτερους κανόνες που την διέπουν και τον αυθεντικό τρόπο επικοινωνίας -την ποντιακή διάλεκτο, αλλά και τα καθιερωμένα παρατσούκλια που αντικαθιστούν στην καθημερινότητα τα επίσημα ονόματα, καθιερώνουν το σύγγραμμα σε απαραίτητο μέσο για την γνώση της τοπικής ιστορίας, ώριμο για να διδάσκεται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση του χωριού, όπως θα έπρεπε να συμβαίνει με κάθε οικισμό στην Ελλάδα. Προσεγμένη η έκδοση, από τον πλέον ειδικό στο χώρο του ποντιακού βιβλίου Εκδοτικό Οίκο των Αδελφών Κυριακίδη και γλαφυρή η γλώσσα του. Είθε να βρει κι άλλους μιμητές.
Η μνήμη της πόλης
Η Θεσσαλονίκη είναι μια παλίμψηστη πόλη. Ένα ανοιχτό χειρόγραφο όπου οι νεότερες γενιές ξύνουν τις σελίδες του και ξαναγράφουν την περιπέτειά τους στο πέρασμα των είκοσι τριών αιώνων της παρουσίας της στον όρμο του Θερμαϊκού. Επάλληλα στρώματα σβησμένα από το χρόνο, ξαναγραμμένα από τις γενιές των απογόνων του Κασσάνδρου, που μιλούν εδώ και 2.300 χρόνια την ίδια γλώσσα και αναφέρονται στην πόλη τους με το ίδιο όνομα. Παρά τους σεισμούς, τις καταστροφές, τις επιδρομές αλλοφύλων και τις υποχρεωτικές μετοικεσίες, η Θεσσαλονίκη κρατάει αδιατάρακτη στον αιώνα την αστική της ζωή, είναι ένα διαρκές άστυ που δεν έσβησε ποτέ, ούτε έζησε χαλασμούς εγκατάλειψης και μεταγενέστερες αναβιώσεις. Διατηρεί το ίδιο όνομα της ετεροθαλούς αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου και γυναίκας του ιδρυτή της πόλης Κασσάνδρου, Θεσσαλονίκη, με ηχητική παραμόρφωση στο διάβα των χρόνων, ανάλογα με το ηχόχρωμα της γλώσσας λαών που την έζησαν, την κυρίευσαν ή την είχαν ως ποθητό κάστρο για άλωση. Θεσσαλονίκη, Σαλονίκη, Σελάνικ, Σελανίκ, Σαλόνικο, Σολούν, μάνα του Ισραήλ, συμβασιλεύουσα και συμπρωτεύουσα.[...]
Μουσταφά Κεμάλ
Χριστοδούλου Χρίστος Κ. , Εξάντας
Ταυτόχρονα, στο βιβλίο καταγράφονται διεξοδικά τα ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα εκείνης της πολυτάραχης περιόδου στη Θεσσαλονίκη και την πέριξ της βαλκάνια ενδοχώρα: η Σφαγή των Προξένων, η καταρρέουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία, οι Νεότουρκοι, οι Έλληνες, Εβραίοι και Τούρκοι τέκτονες, οι προοδευτικοί ντονμέδες, ο Μακεδόνικος Αγώνας, ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, ο Αβραάμ Μπεναρόγια, η καθαίρεση του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ από τη "Στρατιά των Σαλονικιών", ο ιταλοτουρκικός πόλεμος του 1911, ο Ελευθέριος Βενιζέλος, η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 1912-1913, ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η φιλογερμανική πολιτική και η ήττα της οθωμανικής Τουρκίας, ο Μποδοσάκης, ο "Απελευθερωτικός Αγώνας" του Κεμάλ, ο Ισμέτ Ινονού, η ήττα και ο αφανισμός των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, η ανταλλαγή των πληθυσμών, η Συνθήκη της Λοζάνης, το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας.
Ένα συναρπαστικό ιστορικό περιβάλλον που, με αφετηρία τη Θεσσαλονίκη και τις οξυδερκείς πολιτικές επιλογές του Κεμάλ και του Βενιζέλου, επέβαλε τις πλέον ριζικές αλλαγές στα πολιτικά -και κοινωνικά- δεδομένα της Ελλάδας και της Τουρκίας, επηρεάζοντας τις διμερείς εξελίξεις μέχρι τις μέρες μας.
Ο χρυσός των Μακεδόνων
Γραμμένος Δημήτριος Β. , Ζήτρος
Όπως είναι γνωστό, η έκθεση με τίτλο "Ο χρυσός των Μακεδόνων" διαδέχθηκε το 1998 (εγκαίνια στις 13.6.1998) την έκθεση του ευρήματος της Βεργίνας στον εκθεσιακό χώρο του ορόφου της Νέας Πτέρυγας του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης. Εδώ και μερικά χρόνια το εύρημα της Βεργίνας εκτίθεται -συνολικά σχεδόν ύστερα και από την πρόσφατη συμπληρωματική επανέκθεση που εγκαινιάστηκε το φθινόπωρο του 2003- στον μουσειακό χώρο στον οποίον εντάχθηκαν οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας. Η έκθεση που ακολούθησε στο Α.Μ.Θ. αποδείχθηκε ότι, με την πάροδο κάποιου χρόνου είναι η αλήθεια, εμφάνισε ανάλογη επισκεψιμότητα αφού πρόβαλε σύνολα ή μεμονωμένα εκδέματα της ίδιας εποχής, αλλά και της ίδιας καλλιτεχνικής και ιστορικής αξίας. Η έκθεση εκείνη, με οδηγία του τότε Υπουργού Πολιτισμού κ. Ευάγγελου Βενιζέλου, σχεδιάστηκε και "στήθηκε" σε ελάχιστο χρόνο (δύο μήνες) από τη μεταφορά του ευρήματος της Βεργίνας, με την εποπτεία μου και ομάδα εργασίας που την αποτελούσαν οι αρχαιολόγοι δρ. κ. Ελισάβετ Τσιγαρίδα, ειδική σε θέματα χρυσού, δρ.κ. Δέσποινα Ιγνατιάδου, ειδική σε θέματα υαλουργίας και μικροτεχνίας και η αρχαιολόγος δρ. κ. Δήμητρα Ακτσελή. Τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και την εποπτεία της εκτέλεσης του είχε η αρχιτέκτων κ. Αλκμήνη Πάκα. Για την έκθεση αυτή έχει εκδοθεί σύντομος οδηγός χωρίς λήμματα ("Ο χρυσός των Μακεδόνων", Τ.Α.Π.. 2000, με κείμενα των αρχαιολόγων κ.κ. Τσιγαρίδα και Ιγνατιάδου). Παραμένει η έκθεση αυτή, μέχρι και σήμερα που γράφονται οι γραμμές αυτές, ανοικτή και με επισκεψιμότητα ανάλογη με του άμεσου παρελθόντος, όταν δηλαδή δεν είχε αρχίσει ακόμη η γενική ανακατασκευή του Α.Μ.Θ. Με τη λήξη της πρώτης φάσης της ανακατασκευής μεταφέρθηκε επαυξημένη, από τον χώρο της Νέας Πτέρυγας, στον πυρήνα του ανακατασκευασμένου κτηρίου ("μικρό Π"), έτσι ώστε, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων τον Αύγουστο του 2004, να λειτουργεί ακόμη μία έκθεση στη Θεσσαλονίκη, που είχε χαρακτηριστεί ως Ολυμπιακή Πόλη (εγκαινιάσθηκε στις 28 Ιουλίου 2004 από τον τότε υφυπουργό πολιτισμού κ. Πέτρο Τατούλη). Η άλλη ήταν η έκθεση "Αρχαίες αγροικίες σε σύγχρονους δρόμους" στην "Κρυπτή Στοά" της Αρχαίας Αγοράς Θεσσαλονίκης, για την οποία το Τ.Α.Π. ήδη έχει εκδόσει (2003) οδηγό στα ελληνικά και αγγλικά. Η έκθεση έχει επαυξηθεί με την παρουσίαση του συνόλου των ευρημάτων από τέσσερις τάφους, δύο του νεκροταφείου της Σίνδου και δύο του νεκροταφείου του Δερβενίου, με σημαντική νέα σειρά από, κατά κύριο λόγο, χρυσά κοσμήματα από τα νεκροταφεία της Κεντρικής Μακεδονίας, και, τέλος, την εκ νέου παρουσίαση της έκθεσης (εγκαίνια στις 4.4.1998) "Ο πάπυρος του Δερβενίου". [...] (από την εισαγωγή του βιβλίου)
Έλληνες εναντίον Ελλήνων
Δορδανάς Στράτος Ν. , Επίκεντρο
"Προς τον πρωτοπόρον Αρχηγόν των απανταχού της γης Εθνοκοσοσιαλιστών Αδόλφον Χίτλερ" έγραφαν σε επιστολές τους κάποιοι από την Ελλάδα το 1934, επιχειρώντας να αποκαταστήσουν δίαυλο επικοινωνίας με το Γ΄ Ράιχ. Λίγα χρόνια αργότερα έσπευσαν να συνεργαστούν με τον κατακτητή, όταν η χώρα καταλήφθηκε από τον γερμανικό στρατό. Η παρούσα μελέτη φωτίζει ακριβώς αυτόν τον άγνωστο μέχρι σήμερα κόσμο, τον κόσμο των ιδιότυπων ταγμάτων ασφαλείας, που συγκροτήθηκαν και έδρασαν στη γερμανοκρατούμενη Μακεδονία.
Επιχειρεί να αναδείξει τα ποικίλα κίνητρα και τους στόχους των ανθρώπων που συνεργάστηκαν με του Γερμανούς και ανέλαβαν επικεφαλής ενόπλων ομάδων ή πολιτικών σχηματισμών εθνικοσοσιαλιστικής κατεύθυνσης. Διερευνά την αφετηρία, τα κίνητρα και τις πολιτικές απόψεις των ενόπλων και των ιδεολόγων, τη γερμανική πολιτική, καθώς και τη στάση των αντιστασιακών οργανώσεων, των κατοχικών κυβερνήσεων, της εξόριστης κυβέρνησης και των συμμαχικών δυνάμεων απέναντι στα Τάγματα Ασφαλείας. Η ανάδειξη των Ταγμάτων Ασφαλείας σε παράγοντα του κατοχικού δράματος εξετάζεται σε σχέση με τις γενικότερες πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον ευρωπαϊκό χώρο. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο τέλος του κόσμου των "Ταγματασφαλιτών", σε μια προσπάθεια να αναλυθούν σε βάθος οι πολιτικές ζυμώσεις που προηγήθηκαν και τελικά προδιέγραψαν τη μορφή του τέλους αυτού.
Η κρύπτη του ναού του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης
Λοβέρδου - Τσιγαρίδα Αικατερίνη , Υπουργείο Πολιτισμού. Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων
[...] Στη συνείδηση κάθε χριστιανού -και ιδιαίτερα των ορθοδόξων- ο άγιος Δημήτριος έχει συνδεθεί με την πόλη της Θεσσαλονίκης , τη γενέθλια πόλη του, στην οποία και μαρτύρησε. [...]
Ο ναός είναι χτισμένος πάνω στα ερείπια ρωμαϊκού λουτρού που ανήκε σε παλιό γυμναστήριο της πόλης και συνδέονται με τη φυλάκιση και το μαρτύριο του αγίου Δημητρίου αλλά και με τον τόπο μυστικής ταφής του, όπου μετά την επικράτηση του χριστιανισμού τον 40 αιώνα, ιδρύθηκε το πρώτο λατρευτικό οικοδόμημα για τον άγιο, ο λεγόμενος "οικίσκος". [...]
Θεσσαλονίκη
Σβορώνου Ελένη , Ρούσσου Μαρία, Παλιούρα Ειρήνη, Ρούσσου Μαρία εικονογράφος , ΕρευνητέςΊδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
Το βιβλίο "Θεσσαλονίκη", μας ξεναγεί στους κυριότερους αρχαιολογικούς χώρους και στα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Ακολουθώντας χρονολογική σειρά στην παρουσίαση των μνημείων προτείνει "περιπάτους" στην προϊστορία και την αρχαία ελληνική εποχή ως την ίδρυση της πόλης, στην ελληνιστική, τη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή και την οθωμανική περίοδο. Στην Αρχαία και στη Ρωμαϊκή Αγορά, στη Ροτόντα και στην Αψίδα του Γαλέριου, στους βυζαντινούς ναούς με τα υπέροχα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες τους, στα τζαμιά, στα λουτρά και τις κρήνες από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η πλούσια, έγχρωμη εικονογράφηση με αναπαραστάσεις των μνημείων, με εικόνες και σχέδια από τα σημαντικότερα ευρήματα των ανασκαφών, δένει αρμονικά με το κείμενο και βοηθά τον αναγνώστη να "δει" πως ήταν οι χώροι αυτοί στην αρχαιότητα.
Σε ξεχωριστά πλαίσια παρουσιάζονται πληροφορίες για τα πιο σημαντικά πρόσωπα, τα κυριότερα ιστορικά γεγονότα και τους θεσμούς της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής ζωής της Θεσσαλονίκης μέσα στους αιώνες. Στα περιθώρια του βιβλίου υπάρχουν παιχνίδια γνώσεων, παρατήρησης και ερωτήσεις που κάνουν την ξενάγηση ένα παιχνίδι εξερεύνησης και προσφέρουν πολλά στοιχεία για εκπαιδευτικές δραστηριότητες.
